Ius mentis Homepage | Categorieën | Lijst A-Z | Willekeurig artikel | Herpubliceren? | Over deze site | Blog | Contact
 

Overnemen van nieuwsberichten: de persexceptie in het auteursrecht

Ook nieuwsberichten zijn auteursrechtelijk beschermd. De pers mag echter nieuwsberichten, gemengde berichten en artikelen over actuele onderwerpen van elkaar overnemen. Bronvermelding is daarbij wel verplicht. Echter, hoewel iedereen zich journalist mag noemen, betekent dat nog niet dat iedereen dus nieuws mag overnemen zonder toestemming.

Wie een dag-, nieuws- of weekblad of "vergelijkbaar medium" is (waar een website onder kàn vallen), mag actueel nieuws van andere media overnemen, tenzij het auteursrecht is voorbehouden. Knipselkranten maken mag ook, maar alleen op papier: elektronische knipselkranten liggen onder juridisch vuur.

Inhoudsopgave

Auteursrecht op nieuws

Nieuwsberichten (tekst, foto's, film, audio) zijn auteursrechtelijk beschermd. Overname daarvan is dan ook niet toegestaan. Citeren of de feiten overnemen mag wel.

Elke tekst, foto, film of audio-opname is auteursrechtelijk beschermd, als er enige creativiteit te pas kwam aan het maken daarvan. Ook een nieuwsbericht of een persfoto kan dus onder de Auteurswet vallen. Het overnemen daarvan is dan ook niet toegestaan zonder toestemming. Meestal krijg je die toestemming alleen als je betaalt.

Het is natuurlijk wel altijd toegestaan te citeren uit nieuws (ook beeld en geluid). Het citeren van een kort gedeelte van een werk is geen inbreuk op het auteursrecht, als dat overgenomen stukje echt nodig is voor je kritiek, bespreking of aankondiging van het werk. Bronvermelding is altijd verplicht. Lees verder in Citeren en citaatrecht.

Ook mag je de feiten die achter het nieuwsbericht liggen zelf in je eigen woorden opnieuw vertellen. Feiten zijn nooit auteursrechtelijk beschermd namelijk. "Opnieuw vertellen" wil zeggen dat je alleen de feiten overneemt; hier en daar wat zinnen herschrijven of iets weglaten is echt niet genoeg.

Als het gaat om een persbericht, dus een door een organisatie uitgestuurde aankondiging die duidelijk bedoeld is om overal gepubliceerd te worden, dan mag je er vanuit gaan dat je toestemming hebt die integraal te publiceren. Wel moet je dat dan doen in een "nieuws"-sectie en verwijzen naar de bron.

Nieuws kopiëren door de pers

De pers mag nieuwsberichten van elkaar overnemen. Dit recht is echter beperkt tot kort gezegd media die regelmatig actueel nieuws brengen.

Het is niet de bedoeling dat het auteursrecht de free flow of information, oftewel de vrije pers en het kunnen melden van actuele gebeurtenissen, hindert. Daarom biedt de Auteurswet een uitzondering op de hoofdregel dat overnemen alleen mag met toestemming. Een ander nieuwsorgaan mag een nieuwsbericht overnemen dat actueel is (artikel 15 Auteurswet), mits met bronvermelding.

Hoewel iedereen zich journalist mag noemen, betekent dat nog niet dat iedereen dus nieuws mag overnemen zonder toestemming. Er moet sprake zijn van een "dag-, nieuws- of weekblad, tijdschrift, radio- of televisieprogramma of ander medium dat eenzelfde functie vervult". Websites kúnnen hieronder vallen. Dat bleek al in 2000 toen Kranten.com werd vrijgesproken omdat zij koppen van nieuwswebsites overnam. "Kranten.com geeft immers uitsluitend een actueel overzicht van de titels op de websites van diverse media. Daarmee is zij niets anders dan een nieuwsmedium", aldus de rechtbank. In 2010 werd ook GeenStijl als persmedium gezien:

Gedaagde is een nieuwsorgaan gericht op digitale nieuwsvoorziening via haar website GeenStijl. Het overnemen van het bewuste interview op haar website is aldus te kwalificeren als het overnemen op een ander medium dat eenzelfde functie vervult.

Echter, in 2008 moest een blogger nog 365 euro betalen voor overname van een nieuwsbericht. Zijn blog was geen nieuwsmedium. Ook enkele andere blogs konden niet met deze exceptie wegkomen.

Overnemen door knipselkranten

Knipselkranten verzamelen nieuws op thema of trefwoord en verspreiden dat opnieuw. Als dat op papier gebeurt, valt dat onder de persexceptie, maar voor digitale knipselkranten is dat een stuk minder duidelijk. Het lijkt erop dat dit niet mag.

Al zo lang als er kranten zijn, zijn er mensen die daar artikelen uit knippen en compileren tot knipselkranten op basis van diverse criteria. Of dat mag onder dit artikel, is een heftig onderwerp van discussie. Zeker nu kranten steeds vaker zelf hun archieven commercieel exploiteren en knipselaars zien als oneerlijke concurrentie.

In het Knipselkrant-arrest van de Hoge Raad (10 november 1995, NJ 1996, 177) werd bepaald dat het maken van papieren knipselkranten toegestaan was. Knipselkranten zijn ook een vorm van pers, maar dan thematisch georganiseerd. Een elektronische knipselkrant lijktechter niet toegestaan, zo blijkt uit diverse lagere rechtszaken. Bij de wetswijziging uit 2004 werd al opgemerkt:

Niet noodzakelijkerwijs leidt toepassing in de digitale omgeving tot precies hetzelfde resultaat als in de papieren wereld. ... het gebruik van nieuwsberichten een economisch zelfstandige betekenis krijgt en die ook een exploitatiebelang van rechthebbenden raakt, bijvoorbeeld omdat rechthebbenden in die behoefte met behulp van dienstverlening voorzien. Nieuwe technologieën leiden tot het ontstaan van een nieuwe markt voor informatielevering op maat vanuit informatiedatabanken en elektronische nieuwsdiensten.

Elektronisch knipselen zal dus in principe toestemming vereisen, tenzij je niet meer overneemt dan mag van het citaatrecht. Maar er zal zeker nog het nodige geprocedeerd worden voordat uitgemaakt is waar de grenzen liggen. Zo bepaalde het Hof Leeuwarden dat een voorbehoud eigenlijk altijd de persexceptie kan blokkeren, ook bij gewone nieuwsberichten.

In juli 2011 oordeelde het Gerechtshof dat ook papieren knipselkranten toestemming vereisen, wanneer bij de artikelen uitdrukkelijk het auteursrecht is voorbehouden. De bovengenoemde wetswijziging zou met zich meebrengen dat het oude arrest van de HR uit 1995 niet meer geldt. Tevens verklaarde het Hof daarbij de hieronder besproken uitzondering op het auteursrechtvoorbehoud in strijd met Europees recht.

Overnemen van foto's of beeldmateriaal

De persexceptie is hoofdzakelijk bedoeld voor tekstueel nieuws. Of overnemen van beeld, video of geluid mag, is niet duidelijk.

De wet noemt niet expliciet foto's of beeldmateriaal. Tot 2004 was er wel sprake van een duidelijke beperking tot tekst, maar bij de wetswijziging in dat jaar is die beperking geschrapt. Of dat betekent dat daarmee foto's of beeld per definitie mag worden overgenomen als zijnde nieuws, is niet duidelijk. Onder juristen wordt verdedigd van niet, omdat de wetgever bij die wetswijziging niet duidelijk heeft gemaakt of ze een bedoeling had met de herformulering van de wet op dit punt.

Als de foto zélf nieuws is, dan mag deze wel worden getoond: de winnende World Press Photo mag dus worden getoond op een nieuwssite om verslag te doen van het feit dat die foto die prijs gewonnen heeft. Natuurlijk moet er dan wel een bronvermelding bij staan.

Voor bewegend beeld lijkt de uitzondering wel te gelden. Echter, de rechtbank Utrecht oordeelde dat een compilatie van eredivisie-voetbalbeelden niet onder deze exceptie viel, omdat deze niet voor nieuwsgaring maar gewoon voor vermaak uitgezonden zou worden.

Bij beeld onder Creative Commonslicenties (zoals op Flickr veel staat) wordt vaak gedacht dat gebruik door de pers zomaar mag. Dat is niet waar, tenzij de licentie ook commercieel gebruik toestaat. Beeld dat niet commercieel gebruikt mag worden, mag ook de pers niet overnemen. Tenzij het persorgaan zich kan beroepen op de persexceptie natuurlijk.

Overnemen versus voorbehoud

De persexceptie kan vrij eenvoudig worden tegengegaan door een voorbehoud te plaatsen bij het artikel. Tenzij het dan gaat om "nieuwsberichten en gemengde berichten", mag je het dan niet overnemen ook al ben je een persmedium.

Plaats van het voorbehoud

Het auteursrechtvoorbehoud (de zin "Alle rechten voorbehouden" of "Auteursrechten voorbehouden" of "Nadruk verboden") moet op een of andere manier bij het artikel staan. In de praktijk worden echter ook voorbehouden in een algemeen colofon als rechtsgeldig gezien, mits het colofon maar eenvoudig te vinden is vanaf het artikel (bijvoorbeeld met een directe link in de voettekst onder het artikel).

Of een algemene copyrightnotice als voorbehoud geldt, is niet duidelijk. Waarschijnlijk niet, omdat het niet expliciet iets verbiedt of voorbehoudt maar alleen meldt wie het auteursrecht heeft. Maar dit is nooit getest.

Uitzondering op het voorbehoud

Het voorbehoud geldt niet als het gaat om "nieuwsberichten en gemengde berichten". In 2010 oordeelde de rechtbank Zwolle dat het voorbehoud niet kon worden ingeroepen tegen een knipselkrant met nieuwsberichten. Echter, in hoger beroep bepaalde het Hof Leeuwarden dat de knipselkrant toch de Auteurswet schond. De uitzondering zou alleen gelden voor nieuwsberichten die niet auteursrechtelijk beschermd zijn.

Hoewel het arrest van het Leeuwardse Hof veel juristen nogal vreemd voorkomt (immers, niet-beschermde berichten mogen sowieso worden overgenomen), is het wel de wet. Bijgevolg is op dit moment een beroep op deze uitzondering weinig kansrijk.

Aggregeren van nieuws

In plaats van gehele artikelen over te nemen, kun je er ook naar linken, eventueel met een kort stukje inleiding. In principe mag dat, hoewel bij grootschalig linken er mogelijk inbreuk op een databankrecht kan ontstaan.

Het mooie van internet is dat je werk niet over hoeft te nemen: je kunt er ook gewoon naar linken. Het al genoemde Kranten.com maakte al in 2000 daar gebruik van om een overzicht van nieuws te bieden. De koppen werden overgenomen en voorzien van hyperlinks naar de originele pagina's met de volledige artikelen. Dit werd door de rechter goedgekeurd.

In de context van huizenzoekmachines is veel gevochten bij de rechter over de vraag hoe veel je mag overnemen uit andermans advertentie. In het Zoekallehuizen-arrest werd bepaald dat een paar inleidende zinnen en één verkleinde foto toelaatbaar was als citaat: je kondigt zo aan wat er te koop staat, en dat is toegelaten onder het citaatrecht. Het lijkt mij dat die rechtsregel ook gewoon opgaat voor sites die nieuws aankondigen in plaats van huizenadvertenties.

Als het citeren uit nieuwsberichten echter in feite neerkomt op een verkapte exploitatie van (vrijwel) de gehele database van maar één site, dan kan de eigenaar daarvan mogelijk via het databankenrecht tegen optreden. Dit lukte Autotrack tegen Gaspedaal in ieder geval. Of dat bij een nieuwssite ook zou opgaan, is niet met zekerheid te zeggen. Zo is het de vraag of een nieuwssite wel databankenrechten kan claimen, omdat dat niet kan voor databanken die bijproducten zijn van een andere activiteit. En de meeste nieuwssites zijn zo'n bijproduct.

Gerelateerde artikelen

Gespecialiseerd advies nodig?

Heeft u na het lezen van dit artikel nog vragen, of zit u met een juridisch probleem waar u advies over wilt? Neem dan contact op met ICT-jurist Arnoud Engelfriet, auteur van dit artikel.

© Arnoud Engelfriet. Dit werk mag vrij worden verspreid en gepubliceerd zoals bepaald in de licentievoorwaarden.

Laatste wijziging:
6 november 2018