Ius mentis Homepage | Categorieën | Lijst A-Z | Willekeurig artikel | Herpubliceren? | Over deze site | Blog | Contact
 

Beperkingen op het auteursrecht

Mag ik alles op internet zomaar gebruiken?

Nee. Vrijwel alles op internet is auteursrechtelijk beschermd. Hoofdregel is dat je toestemming moet vragen aan degene die de auteursrechten bezit, voordat je dat werk mag gebruiken.

Er zijn uitzonderingen, zoals het citaatrecht of het recht van parodiëren. En een hele kleine toevallige overname van een stukje van een werk is ook toegestaan ("de minimis" gebruik). Maar voor de meeste soorten gebruik is toestemming nodig.

Toestemming is nodig als je bijvoorbeeld:

  • een plaatje gebruikt om je blog op te fleuren
  • een film uploadt naar Youtube
  • muziek als MP3 aanbiedt
  • een tekst integraal overneemt om erbij te kunnen zeggen hoe goed je deze geschreven vindt

Wat is "fair use" van een werk?

"Fair use" is een begrip uit het Amerikaanse auteursrecht (17 US Code section 107). Hiervoor bestaat geen Nederlandse tegenhanger. Ons citaatrecht (artikel 15a Auteurswet) is vele malen beperkter in omvang.

Lees meer over fair use in Fair use: de billijke uitzondering in het auteursrecht.

Hoe veel mag ik citeren uit andermans werk?

Het is toegestaan om een deel van andermans werk over te nemen in een aankondiging, beoordeling, bespreking, kritiek of wetenschappelijke verhandeling. De belangrijkste vraag is, gebruik je het stukje dat je overneemt ook werkelijk als een citaat? Als je een boek gaat afkraken, is het toegestaan om stukken tekst uit dat boek over te nemen om er commentaar op te leveren. Hetzelfde geldt voor een screenshot van een website of computerprogramma dat je bespreekt.

Zo is het ook geen probleem om een schilderij in zijn geheel te tonen bij een nieuwsbericht over de aankoop van het schilderij door het Rijksmuseum. Het overnemen van (een deel van) een afbeelding, foto, tekening of ander beeld is toegestaan om dat beeld aan te kondigen, te bekritiseren of te bespreken. Hergebruik van beeld als versiering is niet toegestaan. Lees verder in Citeren uit afbeeldingen - het beeldcitaatrecht.

Bij een aankondiging van een optreden van bepaalde band, mag je best een stukje muziek van die band laten horen om de luisteraar te vertellen wat voor soort muziek hij kan verwachten. Ook geluidscitaten zijn toegestaan. Het is toegestaan om een fragmentje van muziek of ander geluid over te nemen in de context van een citaat. Hoe groot dat fragment mag zijn, hangt af van het doel van het citaat. Er is geen harde grens zoals 10 of 30 seconden. Lees verder in Citeren uit muziek - het geluidscitaat.

Aan de andere kant is het "zomaar" tonen van een schilderij of overnemen van stukken tekst niet toegestaan, ook niet als je precies hetzelfde toont of overneemt als in dat nieuwsbericht of bij die afkraak-recensie. Je bent dan niet aan het citeren maar hooguit aan het "opleuken". En dan moet er gewoon toestemming worden gevraagd.

Essentieel is dat de bron en de maker van het werk worden vermeld, niet meer wordt geciteerd dan strikt nodig voor het doel, en dat het citaat getrouw is (liefst letterlijk). Lees verder in Citeren en citaatrecht.

Mag ik een tekst in mijn eigen woorden weergeven?

Andermans tekst in je eigen woorden weergeven heet parafraseren. Parafraseren mag, mits je aangeeft wat je overneemt, en je duidelijk je eigen bijdrage scheidt van hetgeen je van het origineel overneemt. Je zou dus bijvoorbeeld kunnen zeggen "Op Ius mentis staat dat je korte stukjes mag citeren, en het lijkt mij dat 200 regels uit een boek een kort stukje is."

Je mag dus gerust je eigen antwoorden op juridische vragen verzinnen en op je site zetten. Dat je op dat idee kwam door dit artikel op Ius mentis hoef je dan niet te vermelden. Maar als je deze antwoorden bijvoorbeeld uitbreidt met je eigen voorbeelden, moet je wel een bronvermelding geven.

De grens tussen parafraseren van grote stukken tekst en plagiaat is erg vaag. Om plagiaat te verbergen, wordt namelijk vaak de tekst ietwat aangepast, bijvoorbeeld door synoniemen te gebruiken of zinnen herschrijven. Zonder bronvermelding blijft het plagiaat.

Wat is een goede bronvermelding?

Wanneer je citeert, een nieuwsbericht overneemt of je baseert op een ander werk, moet je een bronvermelding geven. Op zijn minst moet je dan de naam van de auteur, de titel en de publicatiedatum noemen. Staat de auteur niet expliciet genoemd, dan kun je volstaan met de naam van de site. Is het een online bron, dan is een hyperlink op zijn plaats (bijvoorbeeld met de titel als linktekst).

Een werk overnemen, of een stukje daaruit gebruiken, zonder bronvermelding is plagiaat en vaak ook inbreuk op het auteursrecht.

Een paar voorbeelden van een goede bronvermelding:

  • Artikel van genoemde auteur op website: Arnoud Engelfriet, De thuiskopie in het Nederlands auteursrecht, Ius mentis 19 januari 2006
  • Artikel op website, geen auteur genoemd: Nederland massaal aan het 'bloggen', NU.nl 29 november 2004.
  • Boek: Stan Evers, Weblog je wild!, Academic Service september 2005, ISBN 903952419X.
  • Krantenartikel: Drukte rond de dorpspomp, NRC Handelsblad 10 januari 2005.

Boeken en tijdschriften hanteren vaak bepaalde formaten om bronvermeldingen op een consequente manier te vermelden. Een bekende manier is de Harvardstijl. Hierbij vermeld je de bron als "(Naam eerste auteur, jaartal)". In de literatuurlijst wordt dan de volledige bron beschreven.

Een andere veelgebruikte manier is de voetnoot, op Internet vaak als "[1]", met een link naar bron nummer 1 in de literatuurlijst.

Schrijf je iets voor een tijdschrift of boek, dan kan de uitgever je vertellen welk formaat hij gebruikt.

Wanneer is iets een parodie van andermans werk?

Een parodie is een humoristische nabootsing van een werk, waarbij het contrast met het originele werk overheerst. Een karikatuur is een parodie in de vorm van een portret van een persoon. Een parodie mag niet bedoeld zijn om te concurreren met het origineel.

Bij een parodie mag je elementen uit het origineel overnemen die nodig zijn om de parodie herkenbaar te maken. Om bijvoorbeeld een parodie op een stripverhaal te maken, mag je de personages natekenen in je eigen nieuwe situatie.

Het moet bij een parodie wel gaan om een humoristisch contrast met het origineel. Het mag niet alleen maar een humoristisch werk zijn waarin elementen uit een ander werk gebruikt worden. Dus bijvoorbeeld de personages uit Harry Potter opvoeren om kritiek te leveren op de Russische maatschappij mag niet. Op grond van dit argument werd in 2003 het boek Tanja Grotter en de Magische Contrabas geen parodie geacht. Daarbij telde ook de grote oplage van het werk mee.

Een parodie mag niet nodeloos verwarrend, beledigend of schadelijk zijn voor het geparodieerde werk of de auteur daarvan. Voor meer informatie, zie Auteursrecht en parodie.

Mag ik een kunstwerk fotograferen?

Foto's maken van een kunstwerk (teeken-, schilder-, bouw- en beeldhouwwerken, lithografie�n, graveer- en andere plaatwerken, maar ook standbeelden, gebouwen en andere driedimensionale kunstwerken) aan de openbare weg mag, mits de foto maar is "van het werk zoals het zich aldaar bevindt" (artikel 18 auteurswet). Hetzelfde geldt voor tekeningen of schilderijen die je van zo'n werk maakt.

Hetzelfde geldt voor publicatie van die foto's. Dat mag, mits het maar een foto is van het werk zoals het aan de openbare weg staat. En als je meerdere foto's van kunstwerken publiceert, mag je van elke artiest slechts een paar foto's laten zien. Een tentoonstelling (of website) met alleen maar foto's van werken van één kunstenaar mag dus niet.

Mag ik iemand op de openbare weg fotograferen?

Je mag fotograferen wie en wat je wilt. De enige uitzonderingen zijn staatsgeheime objecten (al zul je die niet snel voor je lens krijgen) en situaties waarin je vooraf afgesproken hebt dat je geen foto's mag maken. Denk bijvoorbeeld aan een rondleiding in een fabriek of een bezoek aan een discotheek. Die toestemming hoeft niet op papier met een handtekening te worden vastgelegd; een bordje aan de deur is al genoeg.

De volgende vraag is natuurlijk, mag ik die foto dan publiceren? Normaliter mag een foto niet openbaar gemaakt worden zonder toestemming van de geportretteerde: hij heeft, zoals dat heet, een portretrecht op de foto. Echter, dit geldt alleen voor foto's die in opdracht zijn vervaardigd (artikel 20).

Een foto van een persoon op de openbare weg is meestal te kwalificeren als "een portret dat vervaardigd is zonder daartoe strekkende opdracht". In dat geval is openbaarmaking daarvan door de fotograaf niet geoorloofd als de geportretteerde (of zijn nabestaanden) een redelijk belang heeft tegen publicatie (artikel 21). Dit gaat overigens alleen op als de gelaatstrekken van de geportretteerde hier herkenbaar op staan. Een foto van een menigte in een voetbalstadion mag dus gepubliceerd worden zonder dat de individuele supporters hier iets tegen kunnen doen.

Er zijn diverse gronden die als redelijk belang kunnen tellen. Zo geldt een inbreuk op de priv�-sfeer als redelijk belang, bijvoorbeeld bij een foto op een naaktstrand. Een bekende persoonlijkheid heeft een commercieel belang bij zo'n verbod, want die verdient vaak geld door het verkopen van foto's van zichzelf. Zie voor meer informatie Foto's en het portretrecht.

Mag ik foto's publiceren als de fotograaf onbekend is?

Er zit copyright (auteursrecht) op die foto's. Jij moet aan elke fotograaf afzonderlijk toestemming vragen (en krijgen) voordat je ze op je site mag publiceren. Weet je niet wie de fotograaf is, dan mag je die foto niet publiceren.

Nou is dat soms erg lastig. De Stichting Foto Anoniem (een onderdeel van de Stichting Burafo) is een centrale instantie met een uitgebreid adressenbestand van fotografen. De stichting probeert dan de fotograaf te achterhalen, en stelt de vrager in contact met de fotograaf. Dan kun je hem toestemming vragen.

Lukt dat niet, dan kan de stichting een contract opstellen, waarbij jij de normale tarieven betaalt (aan hen dus). De stichting vrijwaart jou dan tegen alle aanspraken van de fotograaf als die later ineens komt klagen.

Natuurlijk kun je ook gewoon de foto publiceren, maar dan heb je wel een lastig juridisch probleem als die fotograaf later boze brieven stuurt. Die kan dan een forse schadevergoeding eisen, die over het algemeen hoger zal liggen dan wat je aan die stichting zou betalen.

Mag ik uitspraken van iemand publiceren in een spreukenboek of citatenboek?

Het publiceren van iemands uitspraken valt in principe onder citaatrecht. Daarbij gelden wel enkele regels. De belangrijkste is bronvermelding: je moet aangeven wie het zei, en zo mogelijk uit welke bron (boek, artikel, tijdschrift).

Daarnaast moeten de geciteerde spreuken een bepaald doel dienen, bv. aangeven wat allerlei mensen over een onderwerp of thema zeiden. Gewoon een rijtje met uitspraken zonder enige redactionele selectie is geen citeren meer.

En als laatste mag je per persoon slechts een handvol uitspraken overnemen. Een heel boek met citaten van één persoon is juridisch gezien geen citeren meer.

Is de persoon meer dan 70 jaar geleden overleden dan geldt bovenstaande niet meer. Je mag dan onbeperkt uitspraken van deze persoon overnemen zo veel je wil.

Wat is uitputting?

Wanneer een werk wordt vastgelegd in een drager, zoals een boek of een compact disc, dan leidt verkoop van die drager tot uitputting van het auteursrecht daarop. Dat wil zeggen dat iedereen die drager mag doorverkopen zonder toestemming te vragen. Echter, het maken van verdere exemplaren is niet toegestaan, tenzij voor eigen gebruik.

Het is ook niet toegestaan om het werk langs een nieuwe exploitatievorm openbaar te maken, bijvoorbeeld door het te verhuren of het op de radio uit te zenden. Eveneens is het niet toegestaan om het werk uit die drager te nemen, te bewerken en dat verder te verspreiden. Zo mag je bijvoorbeeld niet de afbeeldingen uit een kalender knippen, inlijsten en als afzonderlijke schilderijtjes verkopen (HR 19 januari 1979, NJ 1979, 412, Poortvliet).

Bij publicatie zonder een bepaalde drager is nooit sprake van uitputting. Een radio- of TV-programma mag dus nooit worden herverspreid, ook al wordt het ongecodeerd uitgezonden en kan iedereen het opnemen.

Mag ik voor mezelf een kopie maken van een werk?

Op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 mag je enkele exemplaren van een werk maken voor eigen oefening, studie of gebruik. Dit heet een thuiskopie. Een dergelijke kopie mag niet aan derden ter beschikking worden gesteld. Het is niet vereist dat je het origineel zelf gekocht hebt om een thuiskopie van een werk te mogen maken.

Zie voor meer informatie De thuiskopie in het Nederlands auteursrecht.

Is een hyperlink naar een werk inbreuk?

Een hyperlink is legaal, behalve in bijzondere gevallen. Inline linken of dieplinken kan problematisch zijn. En wie linkt naar onrechtmatige publicaties, kan ook problemen verwachten. Lees verder in De inbreukmakendheid van hyperlinks.

Een bijzonder geval betreft file sharing. Bij zulke netwerken moeten vaak kleine bestandjes, zogeheten seeds, worden gepubliceerd zodat mensen weten waar welk werk te vinden is. Deze bestanden zijn te vergelijken met hyperlinks. Hun status is iets twijfelachtiger, omdat veel materiaal zonder toestemming wordt aangeboden. Meer hierover in De inbreukmakendheid van torrent-bestanden.

In een zeer recent vonnis bepaalde de Amsterdamse rechter dat een hyperlink toch inbreuk was. Hiertegen is hoger beroep ingesteld, en het gaat in tegen tien jaar aan eerdere rechtspraak. Voor nu heeft dit nog niet heel veel waarde.

Mag ik alles dat ik maak, in mijn portfolio opnemen?

Het beste is om toestemming te vragen aan je opdrachtgever (het liefst met een mockup erbij zodat hij meteen ziet wat de bedoeling is). Dit voorkomt in de praktijk veel ruzie en gedoe, want opdrachtgevers vinden het niet altijd leuk.

Ben je in dienst bij degene voor wie je het werk maakt, dan heeft de werkgever het auteursrecht. Jij mag dan niets doen met het werk, ook niet om te showen wat je hebt gemaakt.

Werk je als opdrachtnemer (bijvoorbeeld als freelance ontwerper) dan mag je -tenzij je de rechten hebt afgestaan- wél het werk in een portfolio tonen. Jij hebt dan de rechten, en de opdrachtgever heeft alleen een gebruiksrecht. Eist hij de rechten op, of is een exclusieve licentie afgesproken, dan is opname in een portfolio niet meer mogelijk.

Als het werk door de opdrachtgever al publiek gemaakt is, dan zou je een opname in je portfolio kunnen rechtvaardigen als citaat: je illustreert wat je hebt gemaakt. Dat mag, mits je niet meer overneemt dan nodig is voor het illustreren én het werk met toestemming van de opdrachtgever publiek is geworden. Maar de opdrachtgever kan er desondanks nog moeite mee hebben; vraag je dus af wat het met de relatie zou doen.

Alle delen van deze FAQ/VVV

Gerelateerde artikelen

Gespecialiseerd advies nodig?

Heeft u na het lezen van dit artikel nog vragen, of zit u met een juridisch probleem waar u advies over wilt? Neem dan contact op met ICT-jurist Arnoud Engelfriet, auteur van dit artikel.

© Arnoud Engelfriet. Dit werk mag vrij worden verspreid en gepubliceerd zoals bepaald in de licentievoorwaarden.

Laatste wijziging:
6 november 2018