Ius mentis Homepage | Categorieën | Lijst A-Z | Willekeurig artikel | Herpubliceren? | Over deze site | Blog | Contact
 

Citeren uit afbeeldingen - het beeldcitaatrecht

Op grond van het citaatrecht mag een relevant deel van een werk van iemand anders worden overgenomen - met bronvermelding. Dit mag bijvoorbeeld voor een aankondiging, bespreking, kritiek of beoordeling. Hoewel de meeste citaten uitsluitend tekst bevatten, is het ook toegestaan om te citeren uit een visueel werk, zoals een foto, tekening, schilderij of zelfs een film. De regels voor beeldcitaat zijn niet anders dan die voor andere citaten.

Dat wil niet zeggen dat elk hergebruik van een plaatje een toegestaan citaat is. Het beeld moet echt worden overgenomen omdat het nodig is bij de bespreking, kritiek of recensie. Het is niet strikt nodig dat het beeld zelf wordt besproken, maar het beeld moet wel een duidelijk functioneel verband hebben met het werk waarin het wordt gebruikt. Bij een film is een still van een relevante scene bijvoorbeeld toegestaan in de context van een filmkritiek. Bij een artikel over molens een willekeurige afbeelding van een molen tonen is geen beeldcitaat.

Inhoudsopgave

Gerechtvaardigd door het doel

Het is toegestaan om te citeren uit foto's, tekeningen, schilderijen en andere beelden - inclusief films. Ook het maken van een screenshot (schermafdruk) kan onder het beeldcitaatrecht vallen. Maar altijd geldt de eis dat het hergebruik te rechtvaardigen moet zijn door het doel.

Over het beeldcitaatrecht bestaan veel misverstanden. Zo wordt nog wel eens gezegd dat citeren alleen zou mogen uit teksten, en niet uit afbeeldingen. Dat is onjuist. Voor alle citaten geldt de wettelijke eis dat je mag citeren wat in overeenstemming is met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is. Wel moet je kunnen aantonen dat "aantal en omvang der geciteerde gedeelten door het te bereiken doel zijn gerechtvaardigd".

Wettelijk toegestaan doel


Videopresentatie over plaatjes op je website

Het overnemen van beeld mag dus, mits dat beeld dan gebruikt wordt voor één van de in de wet genoemde doelen. Dit zijn: aankondiging, bespreking, kritiek, beoordeling en polemiek. Een afbeelding van een schilderij tonen wanneer dit schilderij voor een recordbedrag is verkocht, mag dus. Net zo mag een kort fragmentje van een scene uit een film worden overgenomen om te laten zien waarom deze scene een sleutelscene is. Zie bijvoorbeeld het beeldcitaat van 3 minuut 12 uit de film China Blue.

Niet als versiering

Hergebruik van beeld als "versiering" is daarentegen niet toegestaan. Je hoeft niet per se het geciteerde materiaal zelf te bespreken, maar dat materiaal moet wel een functie hebben in je eigen werk (Hoge Raad 26 juni 1992, IER 1992/40, Damave/Trouw). Ook mag het citaat niet neerkomen op een verkapte exploitatie van het origineel (Hoge Raad 22 juni 1990, NJ 1991, 268, Malmberg/Beeldrecht).

Zomaar een plaatje van een molen tonen bij een artikel over molens is bijvoorbeeld geen beeldcitaat. Dat plaatje heeft geen band met het artikel. Gaat het artikel over een specifieke molen en toon je een klein fotootje van die molen, dan is dat meer dan versiering. Dat zal meestal wel mogen, zolang de foto maar niet de overhand krijgt bij je artikel. Een grote foto met twee zinnen over wat daarop te zien is, is geen geldig citaat.

In Rechtbank Rotterdam 1 december 2006 formuleerde de rechtbank het als volgt:

Beoordeeld moet worden of die foto's in overwegende mate ter versiering of verfraaiing van de publicatie dienen of ondergeschikt zijn aan de tekst, daarmee redelijkerwijs een geheel vormen en ertoe strekken de lezer een indruk van het beschrevene te geven.

HEt tonen van een prijswinnende foto in een artikel over die prijs is bijvoorbeeld toegestaan. Wel moet er een duidelijke link naar de foto terug te vinden zijn, bijvoorbeeld een onderschrift dat uitlegt waarom die foto die prijs gewonnen heeft. Maar de foto mag niet versiering van het artikel worden.

Een voorbeeld hierbij van hoe het niet moest, is dit arrest waarin een foto over een prijswinnende zeefdruktechniek paginagroot was afgedrukt. Op zich mag je zo'n foto tonen. Maar in het artikel was nauwelijks aandacht besteed aan die foto, zodat het overnemen niet proportioneel meer was voor het doel. En het herpubliceren van de cover van het tijdschrift, plus het opnemen van de foto als blikvanger in een reclamebanner, was eveneens geen geldig beeldcitaat.

Gebruik van logo's en beeldmerken

Logo's en andere beeldmerken zijn auteursrechtelijk beschermd. Het tonen van iemands logo of merk kan dus inbreuk op het auteursrecht zijn, ook als dat voor niet-commerciële doelen gebeurt. Ook hier biedt het citaatrecht uitkomst.

Zo mag je een logo best gebruiken bij een artikel over het product of het bedrijf in kwestie. Lever je kritiek op een reclamespotje, of schrijf je een artikel over merkenrecht, dan mag je stukjes uit zo'n spotje laten zien ter illustratie van de spotjes waar je het over hebt. En ook in vergelijkende reclame mag je op zakelijke wijze een logo laten zien, als dat nodig is bij de vergelijking.

Duidelijk verschil vertonen

Een beeldcitaat moet duidelijk als zodanig herkenbaar zijn. Het is niet (meer) verplicht om beeld bij te snijden of anderszins aan te passen.

Bij een citaat van tekst is het vrij eenvoudig om aan te geven welke tekst er geciteerd wordt, bijvoorbeeld door het gebruik van aanhalingstekens of een aparte alinea die iets verder inspringt. Bij beeld moet een vergelijkbare techniek worden gebruikt. De afbeelding kan bijvoorbeeld worden voorzien van een kader of aanduiding "beeldcitaat" met de bronvermelding er netjes naast.

De vorige versie van de Auteurswet bepaalde dat een beeldcitaat alleen mocht als dit "door haar grootte of door de werkwijze volgens welke zij is vervaardigd een duidelijk verschil vertoont met het oorspronkelijke werk." Dat betekende dat hergebruik van een afbeelding pas mocht als er werd geknipt, ingezoomd of iets dergelijks. Maar deze regel is gewijzigd. De huidige wet legt dezelfde eis op aan beeldcitaten als aan elk ander citaat.

Het is nog steeds niet nodig om een grote poster integraal te tonen als het je gaat om een raar mutsje in de linkerbovenhoek. Maar je mag wel een hele foto van een huis verkleind laten zien als je wilt aankondigen dat dat huis te koop staat.

194x145 pixels

Er is geen bovengrens voor een beeldcitaat. Het soms gehoorde formaat van 194x145 pixels komt uit één enkele rechtszaak en is zeker geen algemene regel.

Er wordt nog wel eens beweerd dat een afbeelding mag worden overgenomen als beeldcitaat wanneer deze maar maximaal 194 bij 145 pixels groot is. Dit is onjuist. Beeldcitaatrecht heeft niets te maken met afmetingen maar alleen met het beoogd gebruik. Is het nodig om die afbeelding te hergebruiken?

Die getallen 194x145 komen uit een rechtszaak over een huizenzoekmachine. De site nam afbeeldingen van huizen over, en gebruikte deze als links naar de werkelijke advertentie. Dit was een toegelaten doel voor een beeldcitaat: een aankondiging. Het gebruik van een enkel plaatje bij zo'n aankondiging was dan ook geen probleem. De rechter bevestigde dan ook dat de site haar plaatjes van 194x145 pixels mocht blijven tonen. Maar dit is geen algemene regel.

Dit voorbeeld laat ook weer zien dat de foto niet zelf besproken hoeft te worden: men kondigde het te koop staande huis aan en toonde daarbij de foto van het huis. Dat is het "voldoende functioneel verband" dat de wet eist.

Gerelateerde artikelen

Gespecialiseerd advies nodig?

Heeft u na het lezen van dit artikel nog vragen, of zit u met een juridisch probleem waar u advies over wilt? Neem dan contact op met ICT-jurist Arnoud Engelfriet, auteur van dit artikel.

© Arnoud Engelfriet. Dit werk mag vrij worden verspreid en gepubliceerd zoals bepaald in de licentievoorwaarden.

Laatste wijziging:
6 november 2018