Ius mentis Homepage | Categorieën | Lijst A-Z | Willekeurig artikel | Herpubliceren? | Over deze site | Blog | Contact
 

Foto's op Internet

Alhoewel het World-Wide Web begonnen is als een puur tekstueel medium, werd het pas populair nadat het mogelijk werd om afbeeldingen toe te voegen aan webpagina's. Tegenwoordig lijkt het er soms zelfs op dat de plaatjes belangrijker zijn dan de tekstuele boodschap. Eén van de eenvoudigste manieren om aan plaatjes te komen is door ze simpelweg van een andere webpagina over te nemen, of door bestaande afbeeldingen in te scannen. Wat weinig mensen zich daarbij realiseren, is dat wie een afbeelding van een ander overneemt, daarbij altijd toestemming van die ander nodig heeft. Op vrijwel alle foto's en plaatjes op Internet rust namelijk auteursrecht.

Tevens is het niet altijd toegestaan je zelfgemaakte foto's op je eigen website te zetten. Zo is bijvoorbeeld bij een zelfgemaakte foto van andermans kunstwerk toestemming van de kunstenaar nodig. En staan er andere mensen herkenbaar op de foto, dan moet je als fotograaf rekening houden met het portretrecht.

Inhoudsopgave

Auteursrecht op afbeeldingen

Vrijwel alle foto's en alle plaatjes die op Internet beschikbaar zijn, zijn auteursrechtelijk beschermd. Volgens de Auteurswet 1912 zijn "teeken-, schilder-, bouw- en beeldhouwwerken, lithografieën, graveer- en andere plaatwerken", alsmede fotografische werken, filmwerken en "werken van toegepaste kunst en tekeningen en modellen van nijverheid" auteursrechtelijk beschermd. In een enkel geval heeft de auteur afstand gedaan van zijn auteursrecht, maar dat moet hij er dan wel expliciet bij gezet hebben. En de aan- of afwezigheid van een copyright notice is totaal irrelevant. Aanvragen van auteursrecht is niet nodig.

Om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen, moet een werk origineel zijn en het persoonlijk stempel/karakter van de maker dragen. Bij tekeningen, schilderijen en dergelijke is dit eigenlijk altijd het geval, omdat deze immers tot stand komen doordat de maker met potlood of kwast het werk op papier zet.

Bij foto's ligt dit iets moeilijker. De vereiste originaliteit kan hier liggen in bijvoorbeeld de invalshoek, de compositie van het gefotografeerde, de belichting enzovoorts. In de praktijk blijkt dat de rechter al snel aanneemt dat er sprake is van een originele foto. Puur mechanisch tot stand gekomen foto's, zoals uit pasfotohokjes en beveiligingscamera's, zijn niet beschermd.

Als een werk beschermd is, mag het niet worden gebruikt zonder toestemming van de maker. Dit betekent dat het niet gekopieerd en verspreid mag worden, maar ook dat het niet op een website geplaatst mag worden.

Citeren

Het is toegestaan om een deel van andermans werk over te nemen in een aankondiging, beoordeling, bespreking, kritiek of wetenschappelijke verhandeling. Let wel: een deel. Het is slechts zelden toelaatbaar om het hele werk over te nemen. Bij een bespreking van foto's of schilderijen zou dit het geval kunnen zijn. Denk bijvoorbeeld aan het tonen van de winnende World Press Photo.

Het overnemen van (een deel van) een afbeelding, foto, tekening of ander beeld is toegestaan om dat beeld aan te kondigen, te bekritiseren of te bespreken. Hergebruik van beeld als versiering is niet toegestaan. Lees verder in Citeren uit afbeeldingen - het beeldcitaatrecht. Bij een beeldcitaat mag je nooit meer citeren dan je nodig hebt voor het doel van je citaat. Bovendien is een bronvermelding verplicht.

Het kan gebeuren dat iemand een foto maakt waarop bijvoorbeeld een beeldhouwwerk of een schilderij van een ander te zien is. Dit mag, mits het maar gaat om een afbeelding van het werk "zoals het zich aldaar bevindt".

Niet-commercieel gebruik


Videopresentatie over plaatjes op je website

Veel websites worden gemaakt door hobbyisten zonder enig winstoogmerk. Ook zij willen vaak graag foto's of ander beeldmateriaal gebruiken als onderdeel van hun site. Dergelijk gebruik is heel kleinschalig, en de kans is bijzonder klein dat de fotograaf hierdoor schade lijdt. Toch moet ook voor dit soort gebruik toestemming gevraagd worden. Wie zonder toestemming een werk gebruikt, maakt inbreuk op het auteursrecht.

Het doet niet ter zake of het gebruik commercieel is, of de naam van de auteur vermeld wordt, of dat de webmaster reclame voor hem maakt door het gebruik van de foto's, of wat dan ook. De maker kan schadevergoeding eisen en/of eisen dat de webmaster zijn werk van de site afhaalt. Bij foto's is het gebruikelijk om een schadevergoeding te eisen (en, bij commercieel gebruik, te krijgen) van 3 maal het gebruikelijke tarief van die maker. Lees meer over dergelijke claims op mijn weblog.

Onbekende maker

Van veel werk op Internet is niet bekend wie de maker is. En zijn een hoop sites die overal beeldmateriaal vandaan halen om dat via hun eigen site of een CD-ROM te verspreiden. Ook kopiëren mensen vaak plaatjes van elkaar. Het is dan onbegonnen werk om te achterhalen wie nou dat ene plaatje of die foto gemaakt heeft. Auteursrechtelijk gezien betekent dit dat de foto of het plaatje niet mag gebruiken. Het is de verantwoordelijkheid van de gebruiker om van alle auteursrechthebbenden toestemming te krijgen voor gebruik van hun werk. Weet je niet wie de maker is, dan mag je het werk niet publiceren.

Nou is dat soms erg lastig. De Stichting Foto Anoniem (een onderdeel van de Stichting Burafo) is een centrale instantie met een uitgebreid adressenbestand van fotografen. De stichting probeert dan de fotograaf te achterhalen, en stelt de vrager in contact met de fotograaf. Dan kun je hem toestemming vragen. Lukt dat niet, dan kan de stichting een contract opstellen, waarbij jij de normale tarieven betaalt (aan hen dus). De stichting vrijwaart jou dan tegen alle aanspraken van de fotograaf als die later ineens komt klagen.

Natuurlijk kun je ook gewoon de foto publiceren, maar dan heb je wel een lastig juridisch probleem als die fotograaf later boze brieven stuurt. Die kan dan een forse schadevergoeding eisen, die over het algemeen hoger zal liggen dan wat je aan die stichting Foto Anoniem zou betalen.

Portretrecht

Het veiligste lijkt dus om al je foto's en afbeeldingen zelf te maken, en nooit een standbeeld of schilderij van een ander op de foto te zetten. Er is echter nog een ander aspect waar je bij gebruik van foto's op Internet rekening mee moet houden. Het gebruik van een portret mag namelijk niet zomaar: hiervoor geldt het portretrecht. Een portret betekent overigens niet alleen maar een foto van het gezicht. Zo gauw iemand herkenbaar op de foto staat, is de foto een portret, dus ook als er een zwart balkje over de ogen staat.Maar ergens in een massa in een voetbalstadion als stipje op de foto is uiteraard niet voldoende.

Soorten portretten

Naar Nederlands recht zijn er twee soorten portretten: de portretten in opdracht, en de portretten niet in opdracht. Een portret in opdracht mag alleen worden gepubliceerd met toestemmingvan alle geportretteerden. Een portret dat niet in opdracht is gemaakt, mag zonder toestemming worden gepubliceerd. Wel moet de publicist rekening houden met de belangen van de gefotografeerde persoon. Als deze een redelijk belang heeft tegen publicatie, dan mag de foto niet gepubliceerd worden. Een foto van een professioneel model mag dus bijvoorbeeld niet worden gepubliceerd, omdat deze hier normaal geld voor vraagt. Ook foto's van het naaktstrand mogen niet worden gepubliceerd zonder toestemming, want niet iedereen die daar komt wil de foto's van zichzelf terugzien in de krant of op Internet.

Privacy-belang

Op Internet doet het probleem zich nogal eens voor bij hobbyclubs en scholen. Die maken foto's van activiteiten en publiceren die op hun website. Op die foto's zijn dan vaak de kinderen die meedoen aan die activiteiten duidelijk herkenbaar. Niet alle ouders stellen hier prijs op. Als de ouders een redelijk belang hebben, kunnen ze publicatie van de foto's verbieden. Bij foto's van het dagje uit in het zwembad of zo, en ook bij scholen met asielzoekers of ondergedoken kinderen kom je al snel aan zo'n redelijk belang.

Sommige scholen hebben protocollen ontwikkeld over wat ze wel niet op hun website zetten. In een dergelijk protocol wordt bijvoorbeeld afgesproken dat ouders kunnen protesteren tegen publicatie van een foto, waarna deze wordt weggehaald, of dat de schoolleiding aan de ouders van alle geportretteerde kinderen toestemming vraagt alvorens deze te publiceren.

Gerelateerde artikelen

Gespecialiseerd advies nodig?

Heeft u na het lezen van dit artikel nog vragen, of zit u met een juridisch probleem waar u advies over wilt? Neem dan contact op met ICT-jurist Arnoud Engelfriet, auteur van dit artikel.

© Arnoud Engelfriet. Dit werk mag vrij worden verspreid en gepubliceerd zoals bepaald in de licentievoorwaarden.

Laatste wijziging:
6 november 2018