Ius mentis Homepage | Categorieën | Lijst A-Z | Willekeurig artikel | Herpubliceren? | Over deze site | Blog | Contact
 

Oplichting en fraude

Er is sprake van oplichting als iemand met valse voorwendselen, slinkse trucs of wat de wet noemt listige kunstgrepen probeert goederen, geld of "gegevens met geldswaarde" afhandig te maken. Denk aan het vragen om geld voor een dienst die nooit wordt geleverd, of het opsturen van een lege doos. Varianten zijn flessentrekken (regelmatig iets kopen zonder te betalen) en verduisteren (iets zonder gerechtigd te zijn achterhouden nadat je het legaal verkregen hebt). Ook een vorm van oplichting is acquisitiefraude, zoals het versturen van spookfacturen of misleidende offertes.

Een contract of overeenkomst die is aangegaan als gevolg van oplichting of fraude, kan worden geannuleerd. Aangifte van oplichting is natuurlijk ook mogelijk, maar soms is het moeilijk deze erdoor te krijgen. Een recent meldpunt internetoplichting moet hierin verbetering brengen. En je relaas doen op een forum tegen oplichting is ook mogelijk, hoewel je dan wel moet uitkijken voor smaadclaims.

Inhoudsopgave

Wat is oplichting

Van oplichting is sprake als je met slinkse trucs iemand anders geld, producten of iets dergelijks probeert af te troggelen. Varianten zijn flessentrekken (opzettelijk herhaaldelijk bestellen en niet betalen) en verduistering (niet teruggeven van legaal verkregen geld of goederen na annulering van de koop). Dit zijn allemaal misdrijven.

Listige kunstgrepen

Oplichting is ongeveeer zo oud als handel zelf. Maar er is een sterke stijging in het aantal gevallen van oplichting sinds internet grootschalig beschikbaar kwam. Het is immers bijzonder makkelijk om je via internet valselijk voor te doen als een koper of verkoper.

Oplichting is een misdrijf. Er is sprake van oplichting als iemand met valse voorwendselen, slinkse trucs of wat de wet noemt listige kunstgrepen probeert goederen, geld of "gegevens met geldswaarde" afhandig te maken (art. 326 Strafrecht. De eenvoudigste vorm van oplichting is beloven een product of dienst te leveren nadat er wordt betaald, en vervolgens dat niet (of zwaar onder de maat) te doen. Bij Wikipedia staat een uitgebreide lijst van vormen van oplichting.

Varianten op oplichting

Een variant op oplichting is flessentrekken (art. 326a Strafrecht). Daarvan is sprake als iemand er een gewoonte van maakt om goederen te kopen zonder daarvoor te betalen. Maar het moet wel je bedoeling zijn geweest om niet te betalen. Wie er achteraf achter komt dat hij geen geld heeft om een bestelling te betalen, pleegt wanprestatie maar is nog geen flessentrekker.

Ook een variant op oplichting is verduistering (art. 321 Strafrecht), waarbij iemand op zich legaal een product of geld ontvangt maar dat niet teruggeeft terwijl dat wel zou moeten. Als je een product koopt bij een webwinkel en dat niet terugstuurt nadat je de koop annuleert, is sprake van verduistering. Het niet terugstorten van een legaal ontvangen betaling was volgens het Gerechtshof Den Bosch ook een vorm van verduistering. Er geldt een strengere straf bij verduistering door werknemers van zaken van het werk, of bij verduistering door voogden, curatoren of executeurs van een testament.

Acquisitiefraude

Acquisitiefraude is een vorm van oplichting waarbij een bedrijf opdrachten binnenhaalt (acquisitie) zonder die daadwerkelijk uit te voeren.

Spookfactuur

Acquisitiefraude is gebaseerd op de aanname dat bedrijven niet altijd even goed opletten wat ze tekenen of betalen. Wie een factuur ontvangt, neemt al snel aan dat die terecht is. Een spookfactuur kan er zo tussendoor glippen, en als dat vaak genoeg gebeurt is dat toch lucratief.

Een bijzonder opvallend voorbeeld van acquisitiefraude waren de facturen van het Kantoor voor Klanten die sprekend leken op die van de Kamer van Koophandel. In een principiële zaak moest het bedrijf bijna een half miljoen euro betalen aan schadevergoeding.

Zogenaamde bevestigingen

Ook populair is het plegen van telefoontjes of sturen van faxen waarin om "bevestiging van uw gegevens" wordt gevraagd bij een vermelding in een bedrijvengids of een register op internet. In de kleine lettertjes staat dan iets als "dit is een offerte", zodat de fraudeur na terugsturen van de bevestiging claimt te mogen factureren omdat de offerte is geaccepteerd.

Steunpunt Acquisitiefraude

Om ondernemers te helpen bij (mogelijke) acquisitiefraude, is het Steunpunt Acquisitiefraude opgericht. Iedere organisatie die zich gedupeerd of misleid acht door bedrijven op het gebied van advertentiecontracten, vermelding op websites, vermelding in internetgidsen en spooknota's, kan zich daar melden met opgaaf van redenen.

Bewijzen van oplichting

Wanneer precies sprake is van oplichting, is niet in één zin te zeggen. In ieder geval is essentieel dat sprake is van een truc, een of andere kunstgreep of bijzondere omstandigheid, voordat iets oplichting kan zijn.

Listige kunstgreep

Om van oplichting te mogen spreken, moet sprake zijn van een truc of kunstgreep - een vorm van bedrog, van iets dat een normale zakenpartner niet zou doen. Dat iemand niet betaalt of niet levert wat is afgesproken, maakt hem nog geen oplichter. Pas als blijkt dat hij dat al die tijd al van plan was, en de wederpartij op een of andere manier heeft voorgespiegeld dat het wel goed zou komen, kan sprake zijn van oplichting.

Of iets een truc is, hangt mede af van het slachtoffer: voelde die zich concreet bedrogen of had die wel wat door moeten hebben? Bij "een oudere, eenzame man die de consequenties van zijn handelen niet meer voldoende overziet" kan dus eerder sprake zijn van oplichting dan bij een kritische jonge ondernemer.

Maar het enkele jezelf mooier of rijker voordoen dan je bent, is niet genoeg. De Hoge Raad oordeelde in 2001 dat:

De enkele omstandigheid dat iemand zich in strijd met de waarheid voordoet als een bonafide huurder die in staat en voornemens is het gehuurde goed na ommekomstvan de overeengekomen huurperiode terug te geven aan de verhuurder, levert niet op het aannemen van een valse hoedanigheid noch een listige kunstgreep [en dus geen oplichting].

Zo ook het Hof Arnhem dat toevoegde dat het niet nakomen van afspraken (maar wel de aanbetaling houden) nog lang geen oplichting is. Hoewel in deze zaak dan weer het valselijk voordoen als bonafide ondernemer wél oplichting werd geacht.

Te lage prijs

Ook het feit dat de prijs onredelijk laag was, of het beloofde anderszins niet realistisch, maakt iets nog geen oplichting. Het is niet verboden om iets geweldigs te verkopen of zwaar onder de prijs te gaan zitten. Wel zijn dergelijke zaken aanwijzingen voor de wederpartij om extra goed na te gaan of hij met een bona fide verkoper te maken heeft.

Wisselende contactgegevens

Ook niet relevant is dat het wel heel lang duurt en je nog steeds je spullen niet hebt gehad. Ook legitieme verkopers hebben wel eens vertraging, en niet iedereen informeert dan zijn klanten (hoewel dat eigenlijk wel moet). Maar dat is nog steeds niet genoeg. Het gaat om de intentie van de verkoper. Die moet de bedoeling hebben gehad om jou je geld afhandig te maken en daarvoor geen product te willen sturen. Het gebruik van meerdere namen en steeds wisselende e-mailadressen en telefoonnummers kan een aanwijzing zijn daarvoor.

Een lange tijdsduur en verbroken contact kan een aanwijzing zijn, want normale verkopers doen dat zelden en oplichters doen dat vaak. Maar doorslaggevend is het niet. Het is denkbaar dat ook een welwillende verkoper ineens van de aardbodem verdwijnt. Dat maakt hem nog geen oplichter, in juridische zin. Niet elke vorm van bewust oneerlijk zakendoen levert oplichting op.

Aanpakken van frauduleuze contracten

Een contract of overeenkomst die is aangegaan als gevolg van oplichting of fraude, kan worden geannuleerd. De bewijslast ligt alleen wel bij degene die zegt opgelicht te zijn.

Vernietigen wegens dwaling

Contracten die zijn aangegaan terwijl sprake was van oplichting, bedrog of acquisitiefraude zijn vaak te vernietigen (annuleren) wegens dwaling. Hierbij moet de benadeelde bewijzen dat het frauduleuze aspect essentieel was voor het contract, dat hij bij een juiste voorstelling van zaken het contract nooit gesloten zou hebben, én dat de wederpartij hem op het verkeerde been heeft gezet door bv. een actieve leugen of het weglaten van bepaalde relevante feiten.

Voor een beroep op dwaling is het wel nodig dat de dwalende (de persoon die zegt opgelicht te zijn) dit schriftelijk meldt aan de wederpartij (de vermeende oplichter). Ook moet de dwalende bewijzen dat hij gedwaald heeft, dus dat hij voldoet aan bovenstaande. Als de wederpartij het oneens is met het beroep op dwaling, kan hij naar de rechter stappen en die laten bepalen wie er gelijk heeft.

Nooit contract gesloten

Het is ook juridisch te verdedigen dat er bij acquisitiefraude nooit een contract gesloten wordt, omdat de wederpartij geen idee had dat hij een contract zou sluiten. En om een overeenkomst te sluiten, moet je dat wel willen. Maar hiervoor moet wel bewezen worden dat de fraudeur had moeten weten dat de benadeelde geen intentie had een betaald contract te sluiten.

Aangifte van oplichting

Oplichting is een misdrijf. Aangifte van oplichting ligt dan ook voor de hand, maar soms is het moeilijk deze erdoor te krijgen. Een recent meldpunt internetoplichting moet hierin verbetering brengen. Zelf naar de rechter stappen kan ook.

Doen van aangifte

Omdat oplichting een misdrijf is met grote maatschappelijke impact, is Justitie de aangewezen partij om oplichters aan te pakken en strafrechtelijk te vervolgen. Helaas blijkt oplichting vaak een blinde vlek bij de politie. Aangifte wordt nogal eens geweigerd met het argument "dit is gewoon wanprestatie" en de benadeelde moet het zelf maar oplossen.

Als iemand strafrechtelijk veroordeeld wordt voor oplichting, wil dat nog niet zeggen dat zijn slachtoffers automatisch schadevergoeding krijgen. Zij moeten wel aangifte hebben gedaan en zich melden ("voegen") in de strafprocedure. In oktober 2010 werd een man veroordeeld tot 12 maanden cel voor internetoplichting. HIj moest ook de schade van 50 slachtoffers vergoeden.

Aangifte weigeren op te nemen

Het is overigens onjuist om aangifte te weigeren: de politie moet elke aangifte opnemen (art. 165 Wetboek van Strafvordering), hoewel dat niet betekent dat ze ook daadwerkelijk een onderzoek moet starten - laat staan iemand moet arresteren. Maar een stapel aangiftes tegen dezelfde persoon is vaak wel reden om toch in actie te komen.

Wie het oneens is met een geseponeerde aangifte (of weigering tot vervolging), kan via een artikel 12-procedure bij het Gerechtshof eisen dat het Openbaar Ministerie alsnog in actie komt. Zie ook deze zaak over je kunnen voegen in een strafzaak tegen een oplichter.

Online meldpunt internetoplichting

Op 8 oktober 2010 is het Meldpunt Internetoplichting gelanceerd. Via een online applicatie van de politie kan de gedupeerde een melding van oplichting maken. ls er meerdere klachten of meerdere aanwijzingen binnen komen over een bepaald persoon, zullen de politie en het Openbaar Ministerie onderzoek instellen en aan de melders vragen of zij aangifte willen doen. Dat kan dan ook digitaal.

Zelf een procedure beginnen

Wie benadeeld is kan ook zelf naar de rechter stappen. Hij kan dan bijvoorbeeld eisen dat het contract vernietigd wordt wegens dwaling, of dat de rechter vonnist dat het betaalde teruggegeven moet worden. Zo'n vonnis kan een gerechtsdeurwaarder ten uitvoer leggen door beslaglegging op bankrekeningen van de oplichter.

Forums over oplichting en oplichters

Samen sta je sterk. Veel benadeelden van oplichting plaatsen hun verhaal op internetfora om daar elkaar te waarschuwen en gezamenlijk in actie te kunnen komen. Posten op zo'n forum heeft echter wel het risico van smaadclaims: niet iedere beschuldiging is terecht.

Vinden van medestanders

Het is op zich legitiem om op internetfora andere gedupeerden te zoeken. Let daarbij wel op dat je je verhaal zakelijk houdt en geen beschuldigingen doet die je niet waar kunt maken. Dat kan namelijk leiden tot een aanklacht of rechtszaak wegens smaad of laster door de vermeende oplichter. Zo werd in deze zaak het gebruik van termen als "diefstal" en "bestelen" verboden geacht omdat daar te weinig aanleiding voor was. De termen "zelfverrijking" en "afgepakt" mochten dan weer wel.

Beschuldiging of smaad?

Niet elke onterechte beschuldiging van oplichting levert trouwens meteen smaad op. De term "oplichter" heeft een juridische betekenis, maar in de praktijk blijkt dat mensen al snel dit woord in de mond nemen als ze niet krijgen wat ze verwachten. Het is daarmee maatschappelijk aanvaard dat de term valt ook als er juridisch niet per se sprake is van oplichting.

Zo mocht in een zaak over een Opgelicht!-forum de kwalificatie "oplichters, boevenbende, bandieten" worden gevoerd. Daarbij werd geoordeeld dat

[deze termen] zware termen zijn die een ernstige beschuldiging inhouden. ... de desbetreffende termen zijn zijn gehanteerd door mensen die zich ernstig gedupeerd voelen, in het vuur van de discussie. Onder die omstandigheden moet het bezigen van dergelijke termen anders worden beoordeeld dan bijvoorbeeld in een journalistiek artikel, een juridische context of een consumentenonderzoek. De gehanteerde termen moeten in dit geval niet al te letterlijk worden genomen.

En in deze zaak werd geoordeeld dat termen als "bedonderd" en "opgelicht" in het kader van een forumdiscussie juridisch geen probleem waren, omdat ze aangeven hoe de forumdeelnemers "aankijken tegen de wijze waarop zij door [eiser] zijn behandeld". Dat de klager vrijgesproken was in een strafzaak over oplichting, speelde geen rol: mensen mochten zich bedonderd en opgelicht voelen ook al was er geen sprake van oplichting volgens de wet. Langs dezelfde lijn werd in dit hoger beroep geoordeeld.

Gerelateerde artikelen

Gespecialiseerd advies nodig?

Heeft u na het lezen van dit artikel nog vragen, of zit u met een juridisch probleem waar u advies over wilt? Neem dan contact op met ICT-jurist Arnoud Engelfriet, auteur van dit artikel.

© Arnoud Engelfriet. Dit werk mag vrij worden verspreid en gepubliceerd zoals bepaald in de licentievoorwaarden.

Laatste wijziging:
6 november 2018