Ius mentis Homepage | Categorieën | Lijst A-Z | Willekeurig artikel | Herpubliceren? | Over deze site | Blog | Contact
 

Blijf uit die databank

Zo af en toe komen er, naast de bekende octrooi-, auteurs- en merkenrechten, nieuwe intellectuele eigendomsrechten bij. De meest recente aanwinst in IE-land is het databankenrecht, soms ook wel databaserecht genoemd. Sinds 1999 is een databank beschermd tegen overnemen of herhaaldelijk opvragen van gegevens daaruit zonder toestemming van de producent daarvan.

Inhoudsopgave

Inleiding

Intellectuele eigendomsrechten zijn bedoeld om creatieve prestaties op een of andere manier te belonen. De auteur van een literair werk heeft (automatisch) het auteusrecht daarop, zodat hij kan bepalen hoe hij het werk kan verspreiden of exploiteren. Een uitvinder kan een octrooi krijgen voor een nieuwe vinding, mits aan bepaalde eisen is voldaan. Een nieuwe plant kan door middel van een kwekersrecht worden beschermd. Al deze rechten gaan er van uit dat de persoon die het krijgt, op een of andere manier iets creatiefs heeft gedaan en daarvoor een beloning verdient.

Lange tijd waren databanken, gestructureerde gegevensverzamelingen die handmatig of per computer doorzocht kunnen worden, slecht beschermd. Octrooibescherming is niet mogelijk, omdat het niet gaat om een uitvinding. De producent van de databank heeft ook geen auteursrecht, omdat daar de eis wordt gesteld dat er een oorspronkelijk werk wordt gemaakt. Een lijst van namen en telefoonnummers voldoet niet aan die eis.

Geschriftenbescherming

Binnen het auteursrecht is, om aan dit gebrek tegemoet te komen, de leer van de geschriftenbescherming ontstaan. Elk geschrift, of dat nu origineel is of niet, is auteursrechtelijk beschermd tegen kopiëren als de maker van het geschrift de bedoeling had het te publiceren. Hiermee is dus b.v. het telefoonboek beschermd. Het is dus niet toegestaan om het telefoonboek over te typen en je eigen versie uit te geven. Wel mag je natuurlijk alle abonnee's zelf opsporen en je eigen telefoonboek samenstellen.

Deze bescherming is echter niet geheel onomstreden, en bovendien nogal beperkt. Het is vaak lastig om te bewijzen dat er b.v. een deel van het telefoonboek is overgenomen. Ook werkt de bescherming niet bij elektronisch aanbieden van die gegevens. Als een bedrijf het telefoonboek online zet, kan ik mijn eigen website bouwen die zoekt in de online databank met abonneegegevens en de resultaten toont. Ik maak duidelijk gebruik van de site van dat bedrijf, maar ik neem de databank niet over.

Voordat de Databankenwet van kracht werd, konden beheerders van databanken niet altijd optreden tegen gebruik van hun databank door anderen. Een bijzonder geval speelde in 1998. Juridisch uitgever Vermande gaf een CD-ROM uit met daarop de volledige teksten van alle Nederlandse wetgeving, aangevuld met annotaties en dergelijke. Een student, Pavle Bojkovski, nam de teksten van de CD-ROM en plaatste deze op een website. Normaliter zou dit een duidelijke inbreuk op het auteursrecht zijn, maar wetteksten zijn niet beschermd (artikel 11 Auteurswet).

Vermande beriep zich ook op de Databankenrichtlijn, maar omdat deze toen nog steeds niet in de Nederlandse wetgeving was overgenomen, weigerde de rechter om alvast op basis daarvan te oordelen dat dit overnemen niet mocht. Zou dezelfde zaak nu weer spelen, dan is de kans groot dat een beroep op de Databankenwet zou slagen.

Databankenwet

In 1996 is in Europees verband een richtlijn aangenomen die rechtsbescherming voorschrijft voor databanken. Deze is in 1999 in onze nationale wetgeving verwerkt als de Databankenwet. Er zijn een paar opvallende afwijkingen ten opzichte van de meeste andere IE-rechten. Zo is het niet de samensteller, maar de persoon die het financiele risico van het samenstellen draagt die als producent (en dus rechthebbende) wordt aangemerkt.

Wat wordt beschermd?

Volgens de Databankenwet is een databank "een verzameling van werken, gegevens of andere zelfstandige elementen die systematisch of methodisch geordend zijn." Dit kan dus vrijwel elke soort verzameling zijn, van een woordenboek tot een encyclopedie met artikelen, foto's enzovoorts. Om voor bescherming in aanmerking te komen moet de verkrijging, de controle of de presentatie van de inhoud in kwalitatief of kwantitatief opzicht getuigen van een substantiële investering. De producent hoeft de databank dus nergens aan te melden of een verzoek om bescherming in te dienen.

De rechten

Voldoet een databank aan de hierboven genoemde criteria, dan is hij beschermd tegen diverse vormen van opvragen en hergebruiken van elementen daaruit zonder toestemming van de producent. Er "zit dan een databaserecht (databankrecht) op de databank".

Opvragen wil zeggen een of meer elementen uit de databank halen, bijvoorbeeld door een naam in te voeren en een adres en telefoonnummer terug te krijgen. Hergebruiken gaat nog iets verder, de opgevraagde elementen worden dan opnieuw aan het publiek aangeboden. Het hoeft niet te gaan om een groot deel van de databank, ook herhaaldelijk een klein deel opvragen is niet toegestaan.

Op grond van zijn databankenrecht kan de producent dus optreden tegen een derde die een eigen website met zoekscherm bouwt waarmee in diens database gezocht kan worden. Een dergelijk geval deed zich voor bij de dienst El Cheapo van de Telegraaf, waarmee onder andere in het huizenbestand van de Nederlandse Vereniging van Makelaars gezocht kon worden. De NVM beriep zich op haar databankenrecht om dit te verbieden. In eerste instantie werd dit verboden, maar in hoger beroep besliste de rechtbank dat de NVM geen substantiële investering had gedaan bij het opzetten van de databank. Alle huizengegevens waren immers al verzameld voor gebruik door de makelaars die aangesloten zijn bij de NVM. Die gegevens dan op internet zetten vergt dan nauwelijks nog een investering.

Het Europese Hof heeft in het William Hill-arrest bepaald dat databanken niet beschermd zijn als ze alleen maar bijproducten ("spin-offs") zijn. Dat wil zeggen dat er niet substantieel geïnvesteerd is in de databank maar alleen in iets anders. In het William Hill-geval ging het om de uitslagenlijst van paardenrennen: de investering was gericht op het organiseren van de races en niet specifiek op het bouwen van de lijst met uitslagen. Daarom was die lijst niet beschermd.

In een oudere Nederlandse zaak werd beslist dat KPN een substantiële investering heeft geleverd in het opbouwen van haar naam/nummerbestand, en dat anderen dus niet zomaar gebruik mogen maken van die gegevens in hun eigen online telefoongids. Deze zaak lijkt nu achterhaald door het William Hill-arrest.

Overigens is het nog allerminst duidelijk of een particulier ook bescherming voor een databank kan krijgen. Een hobbyist die bijvoorbeeld een verzameling met gegevens over auto's online zet, is veel tijd kwijt met het maken van die verzameling, maar telt dit nu als een substantiële investering?

Verhouding met auteursrecht

Een databank kan allerlei soorten elementen bevatten. Dit kunnen simpele gegevens zijn, maar ook volledige teksten of afbeeldingen. Denk hierbij aan b.v. een online fotoverzameling of een elektronische encyclopedie. In die gevallen zijn de afzonderlijke elementen auteursrechtelijk beschermd, onafhankelijk van het databankenrecht. Wie dus een afbeelding uit een foto-databank opvraagt, heeft daarmee niet het recht om die afbeelding te gaan gebruiken. Hiervoor is de toestemming nodig van de auteursrechthebbende, die een ander persoon kan zijn dan de producent van de databank. Natuurlijk moet die producent ook toestemming hebben van de auteursrechthebbende om de afbeelding in zijn databank op te nemen.

Uitzonderingen

Een databank die wordt verspreid op een drager, zoals een CD-ROM, mag door de koper vrij worden gebruikt. Het is dus toegestaan om hieruit gegevens op te vragen, ook met een ander zoekprogramma dan het programma dat de producent meegeleverd heeft.

Ook mag iedereen elementen opvragen uit de databank, zelfs substantieel grote delen, mits dat gebeurt ter illustratie bij onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek. Tevens is dan een bronvermelding vereist, net zoals bij het auteursrecht.

Een interessante uitzondering is wederom de bescherming van wetsteksten. Een databank met wetten, besluiten en verordeningen, rechterlijke uitspraken en administratieve beslissingen is niet beschermd als de overheid de maker is. Op dit moment is het zo dat de meeste databanken met wetsteksten en dergelijke van niet-overheidsinstanties zijn, en dus beschermd zijn. Een uitzondering vormt www.overheid.nl, waar onder andere kamerstukken en gepubliceerde wetten en wetswijzigingen te vinden zijn. In de toekomst is het de bedoeling dat de overheid zelf een website met volledige (geconsolideerde) wetten gaat opzetten, en deze website is dan niet beschermd.

Gerelateerde artikelen

Gespecialiseerd advies nodig?

Heeft u na het lezen van dit artikel nog vragen, of zit u met een juridisch probleem waar u advies over wilt? Neem dan contact op met ICT-jurist Arnoud Engelfriet, auteur van dit artikel.

© Arnoud Engelfriet. Dit werk mag vrij worden verspreid en gepubliceerd zoals bepaald in de licentievoorwaarden.

Laatste wijziging:
6 november 2018