Usenet-gebruik juridisch bekeken
Usenet-nieuwsgroepen zijn al meer dan vijftien jaar populair. Niet alleen voor discussie, maar ook als medium voor de verspreiding van bestanden zoals muziek, films en software. Vaak wordt dat materiaal zonder toestemming verspreid (geupload) en gedownload. Mag dat? Jurist Gunnar Oudshoorn bekijkt de juridische aspecten van Usenet.
Voor de beantwoording van de vraag hoe uitwisseling via Usenet juridisch gekwalificeerd moet worden, moet eerst duidelijk worden welke spelers actief zijn in dit spel. In eerste instantie is dat uiteraard de gebruiker, daarnaast is ook de nieuwsserver een belangrijke schakel in het geheel. Ook moet er een blik worden geworpen op de NZB-zoekmachines en de usenet-communities.
Inhoudsopgave
Downloaden via Usenet
Downloaden van usenet is, net als downloaden op andere manieren, gewoon legaal als thuiskopie. De gedownloade materialen mogen niet verder worden verspreid.
Voor wat betreft de gebruikers: diegene die materiaal van usenet downloadt, valt vrijwel zeker onder de thuiskopie regeling. Aangezien het mogelijk is om bij usenet alleen te downloaden (er is geen verplichting om te uploaden, zoals bijvoorbeeld bij de torrentbestanden) geeft dit een veilig gevoel voor wat betreft het gebruik hiervan. De gebruiker die enkel en alleen films en muziek downloadt, doet dit binnen de grenzen van de wet.
Waar het bij een p2p-systeem belangrijk is dat veel mensen het bestand beschikbaar stellen om zo een hoge snelheid te bereiken, is het bij usenet voldoende dat één persoon het bestand (of de bestanden) uploadt naar een nieuwsserver. Door de snelle nieuwsservers heeft men praktisch altijd een goede snelheid om dit bestand eraf te halen. Het nadeel is (in het hoofdstuk over NAW-gegevens zal blijken dat dit ook een voordeel kan zijn) dat de bestanden een beperkte tijd beschikbaar zijn (retentie).
De gebruiker die materiaal uploadt, handelt uiteraard wel onrechtmatig. Het uploaden naar een nieuwsserver valt onder het begrip .openbaarmakingshandeling' van art. 12 Auteurswet en is dus inbreuk op het auteursrecht.
Beheren van nieuwsserver
De beheerder van een Usenet nieuwsserver is waarschijnlijk te zien als een dienstverlener, een provider. Providers zijn pas aansprakelijk voor inbreuk als ze gewezen zijn op de inbreuk en het materiaal dan niet weghalen.
Aansprakelijkheid van dienstverleners
Deze Europese Richtlijn 2000/31/EG heeft ten doel de juridische veiligheid van elektronische handel te versterken om zo het vertrouwen van de internetgebruikers te vergroten. De implementatie van deze richtlijn in de Nederlandse wet heeft ervoor gezorgd dat er een apart artikel is gekomen over de aansprakelijkheid van dienstverleners, die diensten leveren van de informatiemaatschappij. Dat artikel is art. 6:196c BW geworden. Dit artikel laat zien dat een dienstverlener verschillende functies kan hebben en een andere functie leidt ook tot een andere mate van aansprakelijkheid.
Toegang, cachen en hosten
Men kan uit het artikel drie functies halen: toegangverlening, caching en hosting. Waarbij de aansprakelijk van de eerder genoemde kleiner is dan de later genoemde.
De functie van toegangverlener bestaat volgens het artikel uit het doorgeven van van een ander afkomstige informatie of het verschaffen van toegang tot een communicatienetwerk. De caching functie wordt omschreven als het geautomatiseerde proces van tijdelijk opslaan van informatie om zo het doorgeven van die informatie effectiever te maken. De hosting functie is, volgens het artikel, het opslaan van van een ander afkomstige informatie.
Transit servers
Maar onder welke functie valt een nieuwsserver? Een nieuwsserver kan in twee hoedanigheden functioneren; hij kan handelen als een transit server en hij kan handelen als een reader server. Als een nieuwsserver handelt als een transit server dan wisselt deze server informatie uit met andere nieuwsservers. De ene server kopieert en indexeert de berichten van de andere server. Met als voornaamste reden zo alle berichten op zoveel mogelijk servers te krijgen, wat de beschikbaarheid van de bestanden ten goede komt. Aangezien dit een automatisch proces en het handelen van de servers als passief te omschrijven is, vallen deze transit servers hoogstwaarschijnlijk onder de functie van toegangverlener.
Op basis van artikel 6:196c, lid 1 BW is de nieuwsserver die handelt als transit server niet aansprakelijk te stellen. Ook niet als door het passieve kopiëren auteursrechtelijk beschermde werken worden doorgegeven.
Reader servers
Reader servers hebben een ietwat andere functie. Zij stellen namelijk de berichten ook beschikbaar voor de eindgebruikers. In feite slaan deze servers enkel, via een geautomatiseerd proces, bestanden tijdelijk op met de bedoeling om het doorgeven van deze informatie op verzoek van de downloader effectiever te maken. Deze server valt waarschijnlijk binnen de definitie van caching. De aansprakelijkheid van deze server is miniem te noemen, als de server aan de voorwaarden van artikel 6:196c, lid 3 BW kan voldoen.
Al met al zal het heel lastig worden om dit onderdeel van usenet aan te pakken. De enige aansprakelijkheid die enigszins aan de orde kan komen, is die van artikel 6:196c, lid 3, sub e BW. Dat houdt in dat een dienstverlener aansprakelijk kan zijn als hij geen maatregelen zou nemen om de informatie te verwijderen. Echter dit is alleen aan de orde als de beheerder weet dat het bericht van de server is verwijderd waar deze oorspronkelijk op is gepost of dat een bevoegde autoriteit heeft bevolen deze informatie eraf te halen.
Het eerste levert een praktisch probleem op, want het intrekken van geposte berichten is haast niet mogelijk. Het tweede probleem is de beperkte houdbaarheid van de berichten op nieuwsservers. De tijd tussen het posten van een film en de beslissing van de rechter om deze post te verwijderen is vele malen langer dan de houdbaarheid van de berichten.
NZB-bestanden
"Newzbin-bestanden" (NZB-bestanden) bieden links naar de diverse postings waar het materiaal in te vinden is. Aanbieden van NZB-bestanden, of een zoekmachine voor NZB-bestanden, is mogelijk illegaal. Dit hangt af van het soort materialen en de intenties van de beheerders van de sites.
Newzbin-bestanden
Naast de nieuwsservers zijn tegenwoordig de NZB-zoekmachines een belangrijk onderdeel van het geheel geworden. Hoewel zij niet per sé nodig zijn om bv films te downloaden, maken zij het werk bijzonder gemakkelijk. Dit gemak draagt bij in de groeiende populariteit.Een Newzbin-bestand (afgekort NZB-bestand) is als het ware een bestand met daarin de naam en de vindplaats van bijv. de film op nieuwsgroepen. NZB-bestanden kan men een beetje vergelijken met .torrent files. Het bevat geen enkel gedeelte van het te downloaden bestand, maar het bevat wel alle informatie hierover. Dat wil zeggen dat in zo een NZB-bestand staat in welke nieuwsgroep deze te vinden is, welke titel het bericht heeft (de header) en welke bestanden daar bij horen. Als men dit NZB-bestand vervolgens opent in een newsreader, dan laadt deze automatisch de juiste berichten.
NZB-bestand als hyperlink
Een NZB-bestand bevat dus geen enkel deel van het werk, maar vertelt wel waar dat werk te vinden is. Men zou dus kunnen zeggen dat het een soort van .link' is. Aangezien er tot op heden nog geen rechtszaken zijn gevoerd over het fenomeen NZB-bestanden, kan het beste een vergelijk getrokken worden met de zoekmp3-zaak (Techno Design).
In de zoekmp3-zaak is uitgemaakt dat een mp3-zoekmachine geen auteursrechtelijk relevante handelingen verricht. Datzelfde kan gelden voor de NZB-zoekmachines. Immers in het NZB-bestand zit (net zoals de eerder genoemde hyperlink van zoekmp3 of het eerder genoemde torrent-bestand) geen enkel stukje van het te daadwerkelijk te downloaden bestand.
Zoekmp3 gleed echter uit over het stuk dat zij in strijd handelde met in de maatschappij voorgeschreven zorgvuldigheid tegen de auteursrechthebbenden, omdat de meeste bezoekers geïnteresseerd waren in ongeautoriseerde bestanden en dat zoekmp3 van die onrechtmatigheid op de hoogte was. Maar bovenal handelde zij in strijd met de in de maatschappij voorgeschreven zorgvuldigheid omdat zij hiermee geld verdiende.
NZB-zoekmachines
Het is nog maar de vraag of de huidige NZB-aanbieders (zoekmachines) vallen binnen de werking van het arrest van het hof over de zoekmp3-zaak. Waar zoekmp3 bijkans volledig gericht was op het vinden van ongeautoriseerde bestanden en daar ook mee adverteerde, zijn de NZB-aanbieders voorzichtiger. Ook is er bijzonder veel informatie (oudere films, klassieke muziek, opensource-software en dergelijke) te vinden op de nieuwsgroepen die vrijelijk verspreid kan worden.
De grootste NZB-zoekmachine bijv. (www.binsearch.info), is een bijzonder sobere site. Hoewel daarmee inkomsten worden verworven door middel van banners, staat het niet vol met schreeuwende teksten als "Download the latest dvd's" of iets dergelijks. Hierdoor kan wellicht aansluiting worden gezocht bij de hoofdregel die het hof in de zoekmp3-zaak stelde, dat er in beginsel geen beperking is voor het exploiteren van een zoekmachine om daarmee winst te behalen, zelfs als dit een zoekmachine is die gericht is op het vinden van mp3-bestanden (in dit geval NZBbestanden).
Ook al is deze zoekmachine bekend met het feit dat degenen die het bestand openbaarmaken zonder daartoe toestemming te hebben verkregen van de rechthebbenden, handelt deze niet zonder meer onrechtmatig. Het is mijns inziens goed mogelijk dat NZB-zoekmachines opereren binnen de grenzen van de wet.
Usenet-communities
Usenet-communities, over het algemeen gegoten in de vorm van een soort forum, maken het eenvoudig om met andere gebruikers te overleggen en elkaar te verwijzen naar aangeboden materiaal. Verwijzingen naar illegaal aangeboden materiaal zijn waarschijnlijk illegaal, omdat de plaatser van het illegale karakter moet weten. De forumbeheerders zijn dan aansprakelijk, omdat zij geen neutrale dienstverlener zijn.
Als laatste komt de juridische kwalificatie van de communities aan bod. Deze fungeren voor de meeste gebruikers als startpunt bij een zoektocht naar bijv. een film. Hier kan men allerlei informatie vinden over de betreffende film en vooral de desbetreffende bestandsnaam onder welke naam de film is gepost.
Aansprakelijkheid van plaatsers van links
Een verwijzing naar een film kan via een directe link (deeplink) naar een NZB-bestand, of naar een NZB-zoekmachine met de juiste zoekterm reeds ingevuld, worden gegeven. Een dergelijke deeplink is over het algemeen illegaal. Het plaatsen van zo'n link is op veel fora verboden. Daarentegen staat de bestandsnaam vaak wél vermeld en kan men zelf deze intikken in een NZB-zoekmachine om zo het NZB-tje te vinden. Moet men in dit geval alleen het eerste kwalificeren als een link of ook het tweede (wat wellicht een indirecte link kan zijn)?
Gezien het Indymedia-arrest is het mogelijk dat dat laatste gezien wordt als een link. Hierin werd het volgende gesteld: "De vraag welke vorm van hyperlinken wordt gebruikt is in dit verband niet van belang. Doorslaggevend is dat Indymedia het technisch mogelijk maakt de informatie te bereiken. Of dat nu indirect of direct geschiedt is niet van belang."
Aansprakelijkheid van forumbeheerders
De vraag die volgt is waar de aansprakelijkheid van de forumbeheerders is vastgelegd. Omdat het gros van de beheerders actief modereert in zijn of haar community, vallen zij niet onder de regeling van art. 6:196c BW. Hiervoor is namelijk een passieve houding vereist. Daarom geldt voor de aansprakelijkheid van de forumbeheerder het commune civiele recht. Hoewel hier nog geen jurisprudentie over is, is het niet ondenkbaar dat voor een beheerder van een forum regels toegepast gaan worden die lijken op de regels die gelden voor een ISP.
Over het algemeen geldt dat een beheerder informatie als onrechtmatig moet beschouwen, als hij een kennisgeving met die strekking ontvangt en aan de juistheid van die kennisgeving in redelijkheid niet kan worden getwijfeld. Dit wordt ook wel de zogeheten .notice and take down procedure' genoemd. Echter dit is nogal een breed begrip. Wanneer kan men twijfelen aan de juistheid van de kennisgeving?
Feitelijk houdt dit in dat een rechthebbende eerst een rechtszaak dient aan te spannen om de informatie die op het forum staat, verwijderd te zien worden. Echter op het moment dat de rechter uitspraak heeft gedaan, staat de informatie hoogstwaarschijnlijk niet meer op het forum omdat het materiaal waarnaar verwezen werd allicht niet meer te vinden is op de nieuwsgroepen. Oftewel in de praktijk heeft men hier bijzonder weinig aan.
Conclusie
Uit het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat filesharing via Usenet niet makkelijk te vergelijken is met andere vormen van filesharing, zoals Napster, Kazaa of Bittorrent. Het verhaal wat betreft de gebruikers is wél in overeenstemming met de andere vormen van filesharing. Ook hier valt het downloaden, hoogstwaarschijnlijk, onder de privé-exceptie en het uploaden van auteursrechtelijk beschermd materiaal zal ook hier aangemerkt kunnen worden als onrechtmatig.
De hoofdrolspelers in dit verhaal zijn uiteraard de nieuwsservers. Daar is waar al het materiaal te vinden is. Hierboven is gebleken dat zij niet of nauwelijks zijn aan te pakken. De aansprakelijkheid van de nieuwsservers is beperkt te noemen. Mocht het zo zijn dat bepaalde berichten verwijderd dienen te worden van de server dan zullen deze berichten, tegen de tijd dat het bevel van de rechter er is, allang verwijderd zijn, omdat nieuwsservers continu oude berichten eruit gooien. Deze beperkte houdbaarheid van de berichten is een belangrijke factor. Handhaving in de praktijk blijkt hierdoor bijkans onmogelijk.
Organisaties als Brein zullen wellicht eerst de NZB-sites willen aanpakken. Hoewel deze geenszins noodzakelijk zijn om bestanden via usenet te kunnen downloaden, zorgen deze sites wel voor een lagere drempel om te kunnen downloaden met nieuwsgroepen. Of de aanpak slaagt is een vraag die lastig te beantwoorden is. Men kan een vergelijk trekken met de zoekmp3-zaak, maar of de criteria die daarin vermeld staan, stand houden blijft koffiedik kijken.
