Boek Octrooibescherming, Handboek voor het Midden- en kleinbedrijf
Het boek Octrooibescherming, Handboek voor het Midden- en kleinbedrijf van prof.mr.ir. A.Louët Feisser geeft een compleet beeld van de mogelijkheden om van het octrooisysteem gebruik te maken en is een handleiding voor degenen die hun innovatie door middel van octrooien willen beschermen.
Het boek is online te bestellen (ISBN 90-9015148-6). Onderstaande samenvatting is door de auteur zelf geschreven.
1. Beschermen van techniek
Onderwerpen: Geheimhouden / Octrooieren / Kosten / Beschermen of niet.
In beginsel mag iedereen techniek vrij toepassen. Als u tijd en geld investeert in een technische ontwikkeling, en u neemt niet de juiste maatregelen om die ontwikkeling te beschermen, mogen anderen de resultaten van die technische ontwikkeling vrij gebruiken. Zij hebben geen toestemming van u nodig. Het toepassen van, en voortbouwen op techniek die door anderen is ontwikkeld, vormt de basis van de gestage technische vooruitgang waarvan wij allen profiteren. Bij uw innovatie heeft u wellicht zelf ook gebruik gemaakt van techniek die door anderen is ontwikkeld.
Als bepaalde techniek niet vrij kan worden toegepast, spreken we over beschermde techniek. Techniek kan worden beschermd door de kennis, die het toepassen van die techniek mogelijk maakt, geheim te houden. Als dat mogelijk is, kan dat een goedkope en effectieve manier van beschermen zijn. Daarnaast is er een wettelijk geregelde manier om een tijdelijk monopolie te krijgen op het toepassen van nieuw ontwikkelde techniek. Zo'n monopolie heet "octrooi".
Naast geheimhouden en octrooieren zijn er geen andere mogelijkheden waarmee u kunt voorkomen dat anderen vrij zijn om de door u ontwikkelde techniek toe te passen. Wel zijn er andere mogelijkheden om uw marktpositie te ondersteunen, bijvoorbeeld merkbescherming, waarmee u anderen kunt verbieden de door u gevestigde goede naam, die staat voor kwaliteit, te gebruiken. Ook kunt u zogenaamde modelbescherming vestigen, zodat u anderen kunt verbieden hun producten op die van u te laten lijken. Ik beperk me in dit hoofdstuk tot de enige twee mogelijkheden om techniek te beschermen: geheimhouden en octrooieren.
2. Uitvinding
Onderwerpen: Slim idee / Inrichting, werkwijze, stof / Nieuwheid / Inventiviteit / Industriële toepasbaarheid / Niet-geteste ideeën / Probleem en oplossing / Achterliggende gedachte / Onderkennen van een probleem / Het bereikte voordeel
Voor ik nader inga op het aanvragen van octrooibescherming, geef ik in dit hoofdstuk een toelichting op de eisen die aan een octrooieerbare uitvinding worden gesteld. Daarmee kunt u zich een eerste oordeel vormen over de vraag of uw vinding, of ontwikkeling, voor octrooibescherming in aanmerking komt.
Voorts wil ik in dit hoofdstuk laten zien dat het soms voordelig is om niet de oplossing van een probleem als uitvinding te beschouwen, maar bijvoorbeeld de achterliggende gedachte of het resultaat van de oplossing.
3. Onderwerp van een octrooiaanvrage
Onderwerpen: Afgesplitste octrooiaanvrage / Octrooi aanvragen op een uitvinding / Octrooi aanvragen op meerdere uitvindingen / Octrooi aanvragen op een ontwikkeling / Octrooi aanvragen op een toekomstige ontwikkeling / Octrooieren van "nazorg"
Indien u besluit tot het opbouwen van octrooibescherming, zult u doorgaans als eerste stap een Nederlandse octrooiaanvrage indienen. Als het belang voldoende groot is en uw ontwikkeling er zich voor leent, kunnen het ook meerdere octrooiaanvragen zijn.
Zo'n eerste octrooiaanvrage voor een bepaald onderwerp wordt `premier depot' genoemd en kan een jaar later worden gevolgd door octrooiaanvragen voor hetzelfde onderwerp in andere landen, die dan geacht worden gelijk met het `premier depot' te zijn ingediend.
In dit hoofdstuk ga ik nader in op wat het onderwerp van een octrooiaanvrage kan zijn, namelijk een uitvinding, meerdere uitvindingen, een innovatie of een mogelijke toekomstige ontwikkeling. Voorts ga ik in op de mogelijkheid om bijvoorbeeld het naleveren van vervangingsonderdelen voor een machine te monopoliseren. Ik heb dat het octrooieren van "nazorg" genoemd.
4. Inhoud van een octrooiaanvrage
Onderwerpen: Opstellen van een octrooiaanvrage / Conclusies / Afbakening / Onafhankelijke conclusies / Afhankelijke conclusies / Werkwijze en/of inrichting / Onderwerp van een conclusie / Beschrijving / Uittreksel
De beschrijving van een uitvinding, met zogenaamde conclusies die de gevraagde rechten omschrijven, wordt octrooiaanvrage genoemd (hoewel het eigenlijk een bijlage bij de octrooiaanvrage is). Het opstellen van een octrooiaanvrage vereist kennis en ervaring, althans als het verkrijgen van een optimale bescherming het doel is.
In de conclusies (soms slechts één conclusie) van de octrooiaanvrage moet het gevraagde monopolie nauwkeurig worden geformuleerd. De conclusies vormen een belangrijk onderdeel van een octrooiaanvrage. Zij worden in dit hoofdstuk uitvoerig behandeld.
U kunt dit hoofdstuk overslaan en het opstellen van een octrooiaanvrage geheel aan uw octrooigemachtigde overlaten. Maar voor degenen onder u die willen begrijpen waarom een octrooigemachtigde bepaalde formuleringen gebruikt, ga ik wat dieper in op de inhoud van een octrooiaanvrage. Daarmee wil ik u zeker niet aanmoedigen zelf een octrooiaanvrage op te stellen. Integendeel, na het lezen van dit hoofdstuk zult u het met mij eens zijn dat het opstellen van een octrooiaanvrage een ingewikkelde zaak is die vakkennis vereist.
5. Wie vraagt octrooi aan
Onderwerpen: Uitvinden in dienstverband / Stagiair en onderzoeksinstelling / Beloning voor de werknemer-uitvinder / Vermelding als uitvinder / Verenigde Staten / Directeur-eigenaar / Gezamenlijk octrooi aanvragen / Uitbesteden van werk
In beginsel heeft de uitvinder het recht octrooi aan te vragen op zijn uitvinding, maar in de praktijk is de uitvinder vaak niet de octrooiaanvrager. Er zijn allerlei redenen waarom een ander dan de uitvinder octrooi aanvraagt of octrooihouder is, zoals in dit hoofdstuk wordt toegelicht.
Ook ga ik in dit hoofdstuk in op de positie van de uitvinder, met name als hij niet de octrooiaanvrager is.
Het uitbesteden van werk is een belangrijk onderwerp, dat ik tevens in dit hoofdstuk behandel, omdat het daarbij ook gaat om de vraag wie octrooi mag aanvragen. Dezelfde vraag komt aan de orde wanneer bij een ontwikkeling wordt samengewerkt, maar dat wordt behandeld in hoofdstuk 12.
6. Aanvragen van octrooi
Onderwerpen: Literatuuronderzoek / Voorbereiden van de octrooiaanvrage / Indienen van de octrooiaanvrage / Collisie / Stand van de techniek / Nieuwheidsonderzoek / Octrooiverlening / Ongeldig octrooi / Terinzagelegging / Terstond octrooi aanvragen / Patent pending
Nadat een octrooiaanvrage is ingediend, volgt er een procedure, met als resultaat dat het octrooi al of niet wordt verleend. Er zijn octrooiverleningsprocedures waarbij het octrooi pas wordt verleend nadat is onderzocht of de uitvinding nieuw, inventief en industrieel toepasbaar is. Er zijn ook procedures waarbij het octrooi wordt verleend nadat alleen is nagegaan of aan enkele formele vereisten is voldaan. Dit laatste is het geval bij octrooiverlening door het Bureau voor de Industriële Eigendom (B.I.E.), dat onder het Ministerie van Economische Zaken valt en vroeger de naam "Octrooiraad" droeg.
In dit hoofdstuk licht ik een aantal aspecten van het aanvragen en verlenen van octrooien toe, waarbij de Nederlandse octrooiverlening centraal staat, omdat het indienen van een Nederlandse octrooiaanvrage doorgaans uw eerste stap op weg naar octrooibescherming is.
7. Buitenlandse octrooibescherming
Onderwerpen: Wereldwijd / Uitstellen van kosten / Prioriteit / Uitbreiding van de eerste octrooiaanvrage / Prioriteitsjaar / Landenkeuze / PCT-octrooiaanvrage / Voorlopige beoordeling in PCT-fase / Buitenlandse octrooiaanvragen / Octrooiverlening in de Verenigde Staten / Octrooiverlening in Japan / Wereldwijde octrooibescherming
Nederland is een klein land en alleen al daardoor is het buitenland groot. Met een Nederlands octrooi wordt een relatief klein gebied bestreken. Meestal wordt gestreefd naar octrooibescherming voor een groter gebied.
In dit hoofdstuk zet ik uiteen hoe octrooien voor andere landen kunnen worden verkregen en hoe de weg naar "wereldwijde" octrooibescherming meestal wordt bewandeld, waarbij het vermelden van veel specifieke informatie onvermijdelijk is. Daardoor lijkt het octrooisysteem misschien ingewikkeld, maar die ingewikkeldheid valt mee nadat u merkt dat alles in hoge mate op de praktijk is gericht. Alle regels en uitzonderingen daarop dienen een praktisch doel.
8. Europese octrooiverlening
Onderwerpen: Europees Octrooibureau / Indienen Europese octrooiaanvrage / Inroepen prioriteit / Nieuwheidsonderzoek / Publicatie van de octrooiaanvrage / Verzoek tot beoordeling / Aanwijzen landen / Schriftelijk argumenteren / Nieuwheid / Inventiviteit / Problem and Solution Approach / Besluit tot verlening / Beroep / Oppositie / Snelheid van de procedure / Octrooiaanvrage afsplitsen
Omdat u bijna altijd te maken zult krijgen met de Europese octrooiverleningsprocedure, en omdat inzicht in die procedure bijdraagt tot begrip van het octrooisysteem, wijd ik een apart hoofdstuk aan deze procedure. Daarbij komen details aan de orde die nu misschien wat ver voor u gaan, maar wanneer uw Europese octrooiaanvrage in behandeling is, kunt u het nog eens nalezen.
Een aantal Europese landen hebben een gemeenschappelijke verleningsprocedure voor octrooien. Dat zijn meer dan 20 landen, waaronder alle lidstaten van de Europese Unie. In al deze landen kan op twee manieren een octrooi worden verkregen: via de Europese route of via de nationale route.
Volgens de Europese route wordt na een gemeenschappelijke verleningsprocedure bij het Europees Octrooibureau, voor elk land een nationaal octrooi verleend. De Europese octrooiaanvrage valt dan uiteen in een aantal nationale octrooien, ook wel een bundel octrooien genoemd. Een `Europees octrooi' bestaat derhalve niet, maar de nationale octrooien, die via de Europese route zijn verleend, worden wel zo genoemd. Het Europees Octrooibureau zal te zijner tijd ook het zogenaamde "Gemeenschapsoctrooi" verlenen, dat voor het gehele gebied van de Europese Unie van kracht zal zijn, een internationaal geldend octrooi dus.
9. Exploiteren van een octrooi
Onderwerpen: Monopoliepositie / Licentieverlening / Geld halen waar het wordt verdiend / Open licentiebeleid / Exclusieve licentie / Onderhandelen over exclusiviteit / Tijdelijke exclusiviteit / Verkoop van een octrooi(aanvrage) / Octrooiaanvrage geheimhouden / Afhankelijk octrooi / Octrooien instandhouden / Exploitatieverplichting / Ongevraagde post
U kunt uw octrooi of octrooien gebruiken om te voorkomen dat anderen uw uitvinding toepassen, zodat u dat min of meer "ongestoord" zelf kunt doen. U kunt uw octrooi ook gebruiken om tegen betaling anderen toe te staan uw uitvinding toe te passen. Een combinatie van beide is ook mogelijk, waarbij u bijvoorbeeld een ander het recht geeft de uitvinding toe te passen in of op een gebied waar u zelf niet actief bent.
Het is verstandig tijdig na te denken over de manier waarop u uw octrooi zult exploiteren, omdat dit van invloed kan zijn op beslissingen die in een vroeg stadium genomen moeten worden. De manier van exploiteren kan bijvoorbeeld invloed hebben op de wijze waarop het octrooi wordt geformuleerd, op de keuze van de landen waarvoor u octrooibescherming aanvraagt en op de manier waarop u de markt tegemoet treedt.
In dit hoofdstuk laat ik verschillende mogelijkheden van het exploiteren van een octrooi, en de consequenties daarvan, de revue passeren. Het scala van mogelijkheden strekt zich uit tussen enerzijds het handhaven van een strikt monopolie en anderzijds het voeren van een open licentiebeleid, waarbij iedereen tegen redelijke voorwaarden een licentie kan krijgen. Voorts behandel ik in dit hoofdstuk enkele bijkomende onderwerpen.
10. Octrooilicentie
Onderwerpen: Licentieovereenkomst / Considerans / Onderwerp van de licentie / Sublicentie / Territorium / Right of first refusal / Exclusiviteit / Licentievergoeding / Afkoop van eerdere inbreuk / Rapportage en controle van boeken / Kennisoverdracht / Geheimhouding / Exploitatieverplichting / Grant-back / Meestbegunstigde-clausule / Inbreuk door anderen / Inbreuk op rechten van anderen / Looptijd / Merkgebruik / Side letter / Inschrijven licentieovereenkomst
In dit hoofdstuk behandel ik een aantal onderwerpen die in een licentieovereenkomst geregeld kunnen zijn. Het is daarbij niet mijn bedoeling om u aan te moedigen zelf een licentieovereenkomst op te stellen, want zowel het samenstellen van de voorwaarden als het formuleren ervan blijft specialistenwerk. Daarbij komt dat alleen onderwerpen worden behandeld die voor u belangrijk zijn om over na te denken.
11. Mededingingsregels
Onderwerpen: Europese regels / Verboden afspraken / Verdelen van de markt / Uitputting / Europese uitputting / Nederlandse mededingingsregels
Mededingingsregels beogen monopolies en misbruik van een machtspositie te voorkomen, teneinde de vrije concurrentie te bevorderen. De achterliggende gedachte daarbij is dat het bevorderen van concurrentie een garantie is voor een goede ontwikkeling van de markt en daarvan profiteren uiteindelijk alle consumenten.
Omdat een octrooi een monopolie is en een zekere machtspositie geeft, lijkt het octrooisysteem de natuurlijke vijand van de mededingingsregels. Het octrooisysteem heeft echter zijn eigen bestaansrecht, waarbij het bevorderen van innovatie voorop staat. Dat komt de consument eveneens ten goede.
De wijze waarop het octrooisysteem beperkingen ondervindt door de mededingingsregels is belangrijk genoeg om daar een kort hoofdstuk aan te wijden. Het gaat daarbij zowel om Europese als om Nederlandse mededingingsregels.
12. Samenwerken bij ontwikkeling
Onderwerpen: Belangen van partijen / Terminologie / Geen afspraken / Voorgrondtechnologie / Achtergrondtechnologie / Licentieverlening als compromis
Als meerdere partijen bij een technische ontwikkeling betrokken zijn, kunnen er verschillende problemen ontstaan, onder andere over het gebruik van de resultaten van de samenwerking. Het is daarom verstandig vooraf afspraken te maken over de rechten en verplichtingen van de partijen, zowel tijdens als na de samenwerking.
De inhoud van die afspraken moet aangepast zijn aan het soort samenwerking en de belangen van de samenwerkende partijen. In dit hoofdstuk geef ik u een indruk van de problematiek, maar ik raad u aan om elk concreet geval voor te leggen aan uw octrooigemachtigde die u kan wijzen op de haken en ogen, die onder de gegeven omstandigheden aanwezig zijn. Voorts is het raadzaam advies te vragen aan een deskundige op het gebied van de mededingingsregels, want bij dit soort samenwerking is het gevaar groot dat u ongeoorloofde afspraken maakt.
13. Octrooi-inbreuk
Onderwerpen: Onbevoegde toepassing / Aanmoedigen / Voordat octrooi is verleend / Inbreukmakende handelingen / Indirecte inbreuk / Beschermingsomvang / Desbewustheid / Voorlopig getuigenverhoor
Wanneer een uitvinding zonder toestemming van de octrooihouder bedrijfsmatig wordt toegepast, is er sprake van octrooi-inbreuk. Als er nog geen octrooi is, maar alleen een octrooiaanvrage, mag iedereen de betreffende uitvinding (nog) toepassen, al kan de octrooiaanvrager dan al wel bepaalde maatregelen nemen.
Inbreuk heeft een negatieve klank. Daarom spreek ik bij inbreuk op een octrooi liever over het onbevoegd toepassen van de uitvinding, waardoor het gemakkelijker is de positieve kant van octrooi-inbreuk te zien.
14. Inbreukmaker
Onderwerpen: Preventieve maatregelen / Octrooiaanvrage van een ander / Waarschuwingsexploot / Doorgaan met de toepassing / Onderzoek van een octrooiaanvrage / Octrooi van een ander / Inbreukadvies / Voorgebruik / Octrooi aanvechten / Opponeren / Desbewustheidsexploot / Al of niet doorgaan met inbreuk / Nietigheidsadvies / Naar de rechter
U kunt op verschillende manieren te maken krijgen met een octrooi of een octrooiaanvrage van een ander. Het kan gebeuren dat iemand u een licentie op een geoctrooieerde uitvinding aanbiedt of dat u om een licentie vraagt. Maar het kan ook zijn dat een deurwaarder bij u een exploot komt betekenen, waarin u op een octrooiaanvrage of een octrooi van een ander wordt gewezen.
In dit hoofdstuk behandel ik een aantal onderwerpen, niet vanuit de positie van de octrooiaanvrager of de octrooihouder, maar vanuit het standpunt van degene die inbreuk op een octrooi maakt of daarvan wordt beticht, of die wil voorkomen dat hij inbreuk op een octrooi van een ander maakt. Enkele reeds behandelde onderwerpen komen daarbij opnieuw aan de orde, zij het vanuit een ander gezichtspunt.
15. Gerechtelijke procedure
Onderwerpen: Onderwerp van de procedure / Inbreukprocedure / Schadevergoeding / Bewijslast / Nietigheidsprocedure / Verklaring van geen inbreuk / Reconventie / Gerechtelijke instanties / Kort geding / Bodemprocedure / Beroepsprocedure / Verloop van een rechtszaak / De uitspraak / Uitvoeren van de uitspraak / Procureur / Schikking
Procederen kost veel tijd en geld, en het is daarom verstandig er alles aan te doen om het te vermijden. Als u desondanks bij de rechter belandt, is het verstandig dat u zich laat bijstaan door een advocaat die in octrooirecht is gespecialiseerd. Octrooirecht is een dermate bijzonder rechtsgebied, dat weinig advocaten uw belangen op een goede manier kunnen behartigen.
Gerechtelijke procedures verschillen sterk van land tot land. Ik beperk me tot de situatie in Nederland, waar alle rechtszaken over octrooien plaatsvinden in Den Haag. Daar zijn rechters aanwezig met de nodige ervaring op octrooigebied. Zij behandelen per jaar vele tientallen rechtszaken over octrooien.
In dit hoofdstuk ga ik wat dieper in op enkele onderwerpen waarvoor u naar de rechter kunt, waarna ik u informeer over de verschillende procedures en gerechtelijke instanties die u kunt tegenkomen. Ook beschrijf ik het verloop van een gerechtelijke procedure. Tenslotte geef ik u in overweging een gerechtelijke procedure vroegtijdig te beëindigen door middel van een schikking, wanneer de mogelijkheden daartoe zich voordoen.
16. Octrooideskundigen
Onderwerpen: Octrooigemachtigde / Werkzaamheden van de octrooigemachtigde / Kiezen van een octrooigemachtigde / Belangenconflict / Gespecialiseerde advocaat / Anderen
Op het gebied van octrooien is de octrooigemachtigde de deskundige bij uitstek. Daarnaast zijn er advocaten die zich (mede) op het gebied van de industriële eigendom, en soms specifiek in octrooirecht, gespecialiseerd hebben.
In dit hoofdstuk informeer ik u over degenen die u kunnen helpen wanneer u gebruik maakt van het octrooisysteem.
17. Octrooiliteratuur als informatiebron
Onderwerpen: Octrooiliteratuur / Internet / Octrooiaanvrage of octrooi / Nummering octrooischriften / Octrooifamilie / Technische classificatie / Zoeken in technische groepen / Zoeken met trefwoorden / Zoeken op naam / Onderwerp onderzoeken / Bewaken / Onderzoek uitbesteden
In Rijswijk, aan de Patentlaan 2, is de bibliotheek van het Bureau voor de Industriële Eigendom gevestigd. Daar ligt een schat aan informatie, niet alleen technische informatie over de meest uiteenlopende onderwerpen, maar ook commerciële informatie. U kunt daar uitzoeken wie waarmee bezig is, of was, en bijvoorbeeld ook wie met wie samenwerkt. Alle informatie is zo goed en gemakkelijk toegankelijk, dat u zichzelf tekort doet, als u daar geen gebruik van maakt. En tegenwoordig is veel van deze informatie ook via internet beschikbaar.
In dit hoofdstuk geef ik een overzicht van de mogelijkheden. Ik probeer dat zodanig te doen dat ik u aanmoedig om er gebruik van te maken. Dat hoeft u overigens niet zelf te doen, want er zijn goede specialisten die u daarbij kunt inschakelen.
18. Aangeboden idee
Onderwerpen: Bescherming / De aanbieding / Kennisneming onder geheimhouding / Geheimhoudingsovereenkomst / Een niet octrooieerbaar idee / Onderzoek / Exclusiviteit / Licentie nemen of het idee kopen / Vergoeding / Overeenkomst
Het kan gebeuren dat uw onderneming een uitvinding, ofwel een idee, ter exploitatie krijgt aangeboden. In vakjargon wordt dat wel een "outside submission" genoemd. Het klinkt mooi, maar er zijn nogal wat voetangels en klemmen. Omdat het niet altijd om een octrooieerbare uitvinding gaat, gebruik ik hier liever het woord "idee" in plaats van uitvinding.
Uiteraard hangt uw beslissing, om al dan niet op het aanbod in te gaan, van allerlei feitelijke omstandigheden af, maar er zijn wel wat opmerkingen te maken en algemene richtlijnen te geven. Daarmee wil ik u met name behoeden voor het "te gretig" ingaan op zo'n aanbieding.
19. Softwarebescherming
Onderwerpen: Auteursrecht op software / Reikwijdte van het auteursrecht / Octrooibescherming / Octrooi versus auteursrecht / Copyright notice / Publiek domein / Software laten maken
Bij het beschermen van software (computerprogrammatuur) gaat het niet alleen om octrooien, maar vooral ook om auteursrecht. Ik vind het onderwerp belangrijk genoeg om er een hoofdstuk aan te wijden, hoewel ik me tot hoofdlijnen beperk.
Een computerprogramma is enerzijds beschermd door het auteursrecht en kan anderzijds tevens beschermd zijn door een octrooi. Beide beschermingsmogelijkheden kunnen dezelfde programmatuur beschermen, maar zij beschermen verschillende aspecten op een verschillende wijze.
20. Intellectuele eigendomsrechten
Onderwerpen: Gebruiksmodel / Model / Merk / Handelsnaam / Chipsrecht / Kwekersrecht / Auteursrecht
De rechten die producten van de menselijke geest beschermen, worden "intellectuele eigendomsrechten" genoemd (Engels: intellectual property rights). Een aantal van deze rechten worden in het bedrijfsleven gebruikt en heten daarom ook wel "industriële eigendomsrechten" (industrial property rights).
Vroeger was er een scherpe scheiding: van de intellectuele eigendomsrechten was het auteursrecht niet tevens een industrieel eigendomsrecht. Dit is achterhaald omdat het auteursrecht tegenwoordig ook "industriële" toepassing vindt, niet alleen omdat het begrip `industrieel' ruim wordt uitgelegd, maar ook omdat het auteursrecht bescherming biedt voor software en voor het originele (oorspronkelijke) uiterlijk van industriële producten. Tegenwoordig worden de uitdrukkingen industriële en intellectuele eigendom dan ook vaak door elkaar gebruikt.
In dit hoofdstuk laat ik andere industriële eigendomsrechten dan het octrooi de revue passeren.
Bestel het boek on-line
Het boek is online te bestellen bij de auteur (ISBN 90-9015148-6).