Spoedcursus auteursrecht: Beperkingen op het auteursrecht
Alhoewel de rechten verkregen door het auteursrecht de meeste vormen van gebruik van een werk afdekken, zijn er een aantal belangrijke beperkingen op deze rechten. De belangrijkste beperkingen zijn de rechten op "fair use" en het mogen citeren uit een werk. En wanneer een exemplaar van een werk verkocht is, is de koper er van vrij om dat exemplaar te gebruiken zoals hij wil. Dit heet uitputting van rechten.
Een beperking op de rechten van de auteur vormen ook de portretrechten. Voor werken als foto's of films moet de auteur namelijk bij publicatie rekening houden met de belangen van de mensen die hij in zijn werk afbeeldt.
Inhoudsopgave
Citeren uit een beschermd werk
Het recht om de resultaten van andermans werk te kunnen gebruiken als de basis voor je eigen werk is één van de hoekstenen van de wetenschap. Het is dan ook geen verrassing dat belangrijke uitzonderingen op de auteursrechten op een werk liggen in het vakgebied van research en onderwijs.
Volgens artikel 10(1) van de Berner Conventie heeft een ieder het recht om een relevant deel van iemand anders' werk over te nemen in zijn eigen werk, mits daarbij maar een bronvermelding wordt toegepast. Dit citaat mag natuurlijk niet meer zijn dan wat nodig is voor het doel van het citaat wordt overgenomen. Lees verder in Citeren en citaatrecht.
Citaten mogen ook worden gemaakt bij besprekingen van of kritiek op een werk. Zo kan een filmcriticus bijvoorbeeld relevante stukjes video afbeelden bij de bespreking van een nieuwe film, om te laten zien wat deze film over gaat, of om een bijzonder goed of slecht aspect van de film te illustreren. Lees verder in Citeren uit afbeeldingen - het beeldcitaatrecht.
Fair use
Het Amerikaanse auteursrecht heeft een concept dat lijkt op het citaatrecht, maar dat veel verder gaat. Dit concept heet "fair use". Titel 17, sectie 107 van de US Code (de Amerikaanse auteurswet) geeft toestemming voor het gebruik van een auteursrechtelijk beschermd werk bij het bekritiseren of verslag doen van het werk, of in onderwijs of wetenschappelijk onderzoek. De toestemming van de auteur is niet vereist.
De factoren voor "fair use"
Om een gebruik als "fair" te laten kwalificeren, moet een analyse worden gemaakt van de volgende factoren:
- Het doel en karakter van het gebruik, inclusief de vraag of het gebruik commercieel is of educatief en non-profit;
- De aard van het beschermde werk;
- De omvang en de scope van het overgenomen deel in verhouding tot het beschermde werk als geheel; en
- Het effect van het gebruik op de potentiële markt voor of waarde van het beschermde werk.
Het moge duidelijk zijn dat deze analyse in de praktijk bijzonder lastig kan zijn. De interpretatie van deze vier factoren wordt bepaald door eerdere rechtspraak in vergelijkbare gevallen. Alleen afgaan op de omschrijving uit de wet is dus niet voldoende.
Fair use in de Berner Conventie
Artikel 10 van de Berner Conventie bepaalt dat een land vrij is om "fair use" van een werk toe te staan of niet. In de Berner Conventie wordt fair use gedefinieerd als "het gebruik, voorzover gerechtvaardigd door het doel daarvan, van beschermde werken als illustratie in publicaties, uitzendingen of audiovisuele opnames voor leren, mits dergelijk gebruik als eerlijk (fair) aan te merken is."
Alhoewel de principes achter het fair use grotendeels hetzelfde zijn als de principes achter het citaatrecht, is het goed mogelijk dat een bepaald gebruik van een werk als "fair use" aan te merken valt terwijl het geen citaat is. Als iemand bijvoorbeeld een artikel gratis weggeeft, dan heeft de auteur zelf de potentiële markt voor het beschermde werk behoorlijk beperkt. Als iemand anders dan een kopie maakt van het werk en deze op een niet commerciële website plaatst, kan dat best gekwalificeerd worden als een "fair use". Het gebruik is educatief en non-profit, en het effect op de markt is minimaal. Zo'n complete kopie van een werk valt echter nauwelijks te beschouwen als een citaat van het werk.
Uitputting van rechten
Wanneer een auteur een werk maakt en verkoopt in de vorm van exemplaren, heeft hij de kans om geld te vragen voor de exemplaren, of om een andere exploitatievorm gebaseerd op exemplaren te kiezen. Het zou dan niet eerlijk zijn als de auteur later zijn auteursrecht kon uitoefenen op de verkochte exemplaren, bijvoorbeeld door opnieuw geld te vragen als de exemplaren doorverkocht worden. In juridische termen heet het dan dat de rechten op die exemplaren uitgeput zijn. Het Amerikaanse begrip van de "first sale doctrine" komt grofweg op hetzelfde neer.
- Uitputting geldt alleen voor door de auteur verkochte exemplaren.
- Uitputting geldt wereldwijd.
- Bij niet-tastbare distributie is nooit sprake van uitputting.
Uitputting geldt alleen voor door de auteur verkochte exemplaren
De uitputting van auteursrecht op een werk is beperkt tot de specifieke exemplaren die door de auteur voor het eerst zijn verkocht. Natuurlijk geld dit ook als een ander ze namens de auteur voor het eerst op de markt brengt. Exemplaren die zonder toestemming van de auteur op de markt zijn gebracht, zijn nooit uitgeput.
Uitputting geldt wereldwijd
Bij het auteursrecht wordt uitputting geacht wereldwijd te gelden. Ongeacht waar de auteur het boek op de markt brengt, kan hij later niet optreden tegen doorverkoop van dat boek elders in de wereld. Als een auteur bijvoorbeeld een boek in Nederland verkoopt, kan het niet optreden tegen iemand anders die het verkochte exemplaar in Amerika opnieuw verkoopt. Hij kan wel optreden tegen iemand anders die een kopie van het verkochte boek op de markt brengt.
Bij andere rechten van intellectuele eigendom, met name octrooien, is uitputting een stuk beperkter. De houder van een Europees octrooi kan bijvoorbeeld optreden tegen import van een inbreukmakend product in Europa, zelfs als hij dat product zelf in de Verenigde Staten op de markt heeft gebracht.
Bij niet-tastbare distributie is nooit sprake van uitputting
Bij distributie van het werk anders dan door het maken en verkopen van tastbare exemplaren, is er nooit sprake van uitputting. Een uitzending van een televisieprogramma kan dus nooit leiden tot uitputting van de rechten op het programma. Het is dus niet mogelijk een opname te maken van die uitzending en te claimen dat de auteursrechten op die opname uitgeput zijn.
Hetzelfde geldt voor distributie via het Internet. Een elektronische kopie telt niet als "tastbare kopie" bij de bepaling of een recht uitgeput is.
Portretrechten
Fotografische werken zijn soms portretten van specifieke personen. Deze portretten kunnen in opdracht zijn vervaardigd, al hoeft dat niet per se. Veel auteurswetten bevat een bepaling waarin staat dat de fotograaf toestemming moet vragen aan de geportretteerde alvorens de foto gepubliceerd mag worden.
In het geval dat het portret niet besteld was, bijvoorbeeld bij een foto op straat, is toestemming meestal niet nodig. De geportretteerde kan echter wel bezwaar aantekenen als hij door de publicatie schade lijdt of anderszins in zijn belangen wordt geschaad. Een beroemdheid kan bijvoorbeeld stellen dat hij normaliter geld vraagt voor foto's van hemzelf. Deze ongeauthoriseerde foto berooft hem dus van inkomsten. Een persoon die op een naaktstrand wordt gefotografeerd heeft als belang de schending van zijn privacy.
Alle delen van deze spoedcursus
- Spoedcursus auteursrecht: Introductie
- Spoedcursus auteursrecht: Wat het auteursrecht beschermt
- Spoedcursus auteursrecht: Vereisten voor auteursrechtelijke bescherming
- Spoedcursus auteursrecht: Eigendom van een beschermd werk
- Spoedcursus auteursrecht: De duur van auteursrechtelijke bescherming
- Spoedcursus auteursrecht: De rechten verkregen door het auteursrecht
- Spoedcursus auteursrecht: Beperkingen op het auteursrecht
