Uitputting van het auteursrecht
Op grond van zijn auteursrecht kan een rechthebbende de verspreiding en openbaarmaking van zijn werk door derden verbieden. Maar wanneer hij zelf het werk in omloop heeft gebracht, verandert de situatie. Hij kan dan niet langer optreden tegen verdere verspreiding (inclusief verkoop) van het werk. Juridisch heet het dan dat het distributierecht is uitgeput.
De regels van uitputting gelden niet onbeperkt. In Nederland is het sinds de wetswijziging van september 2004 zo dat het distributierecht alleen is uitgeput wanneer het werk in de Europese Economische Ruimte (EER) op de markt is gebracht. De rechthebbende kan dus nog wel degelijk optreden tegen iemand die zijn boeken in b.v. de VS koopt en doorverkoopt in Nederland.
Inhoudsopgave
- Het principe van uitputting
- De Auteursrecht-richtlijn
- Parallelle import
- Uitputting bij software
- Kopen via Internet
Het principe van uitputting
Uitputting wil zeggen dat de rechthebbende geen bezwaar meer mag maken tegen verdere distributie van een door hem verkocht exemplaar van zijn werk.
Het juridische begrip 'uitputting' wil zeggen dat een auteursrechthebbende geen zeggenschap meer heeft over de verdere verspreiding van een werk dat hij zelf op de markt heeft gebracht. Dit geldt evenzo voor werken die door een ander maar met zijn toestemming op de markt zijn gebracht. Denk bijvoorbeeld aan een Nederlandse vertaling van een boek die met toestemming van de Engelse auteur hier wordt verkocht.
Alleen voor distributie
Uitputting geldt alleen voor distributie van het werk. De andere auteursrechten, zoals het maken van vertalingen of bewerkingen, of het openbaarmaken van het werk, zijn niet vatbaar voor uitputting. Het is dus bijvoorbeeld toegestaan om een CD in de winkel te kopen en deze door te verkopen aan een derde, maar niet om deze legaal gekochte CD in het openbaar af te spelen.
Wijzigingen aan het werk
Uitputting geldt alleen voor het exemplaar dat rechtmatig in het verkeer is gebracht. Maar soms kunnen aan dat exemplaar bepaalde wijzigingen zijn aangebracht. Een schilderij kan in een andere lijst worden gezet. Een tweedehands boek kan zonder stofkaft of met geplastificeerde kaft worden doorverkocht. Dit mag allemaal.
De papieren knipselkrant en de leesmap zijn ook toegestaan op grond van uitputting. Bij een leesmap koopt iemand exemplaren van diverse tijdschriften, doet er een eigen kaft om en leent deze tegen vergoeding uit. En bij een knipselkrant worden zelfs alleen stukjes van een werk (artikelen uit kranten) doorverkocht, niet eens de hele krant. Ook dit mag, omdat de krant rechtmatig gekocht is.
Wel is bij verhuur of uitlenen van werken een billijke vergoeding verplicht. De verhuurder van de leesmap moet dus geld betalen aan de uitgever van de tijdschriften.
De grenzen zijn soms lastig te trekken. Zo is er een zaak geweest waarbij iemand een kalender met schilderijen van Rien Poortvliet kocht, de plaatjes uitknipte en ingelijst doorverkocht. Alhoewel hij de kalender eerlijk gekocht had, oordeelde de Hoge Raad dat dit toch een nieuwe openbaarmaking was. Deze vorm van doorverkopen viel dus niet onder de uitputting.
Geografische beperking
Omdat werken in principe overal ter wereld kunnen worden verkocht, is een belangrijke vraag wanneer uitputting nu van toepassing is. In Nederland werd gezegd dat auteursrecht wereldwijd uitgeput is. Zogeheten "parallelle import" van werken, waarbij iemand vanuit een ander land een legaal gepubliceerd werk importeert, was in Nederland dus toegestaan. Met de komst van de Auteursrecht-richtlijn is hierin voor Nederland verandering gekomen.
De Auteursrecht-richtlijn
In 2001 werden de regels over uitputting Europees geharmoniseerd. Daarbij werd een beperking ingevoerd: uitputting gold vanaf dat moment alleen nog voor handel binnen de Europese Unie. Import van buiten de EU valt buiten de uitputtingsregel.
Op 22 mei 2001 is de Europese auteursrecht-richtlijn aangenomen. Richtlijn 2001/29/EG "betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij" is vooral bekend geworden vanwege de regels over het doorbreken van kopieerbeveiligingen (digital rights management). Maar de richtlijn regelt meer. Eén van de artikelen betreft een nieuwe regel over uitputting.
Op grond van de Auteursrecht-richtlijn is er aan de Nederlandse Auteurswet 1912 een artikel 12b toegevoegd. Dit artikel luidt:
Indien een exemplaar van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst door of met toestemming van de maker of zijn rechtverkrijgende voor de eerste maal in een van de lidstaten van de Europese Unie of in een staat die partij is bij de Overeenkomst betreffende de Europese Economische Ruimte in het verkeer is gebracht door eigendomsoverdracht, dan vormt het anderszins in het verkeer brengen van dat exemplaar, met uitzondering van verhuur en uitlening, geen inbreuk op het auteursrecht.
De EER bestaat uit de EU-landen plus nog Noorwegen, IJsland en Liechtenstein. Een eerste verkoop van het werk in een van deze landen heeft dus als gevolg dat dat werk op elke mogelijke manier verder verspreid mag worden. Alleen voor verhuur en uitlening is apart toestemming nodig. In Nederland mag dat altijd, maar daarvoor moet een billijke vergoeding worden betaald.
Zoals hierboven al gezegd, geldt uitputting alleen voor dat specifieke exemplaar. Het verspreiden van kopieë�n valt dus niet onder de uitputtingsregels. Ook moet het gaan om in het verkeer brengen van het exemplaar. Daaronder valt b.v. verkoop en weggeven, maar niet het op de radio afspelen of in het openbaar voordragen van het werk.
Parallelle import
Met deze nieuwe regel is de parallelle import van buiten de EER niet (langer) toegestaan.
De auteursrechthebbende kan dus optreden tegen een derde die in India een partij boeken koopt en deze naar Nederland verscheept, ook wanneer de boeken door die rechthebbende zelf in India zijn verkocht. Maar is het boek door hem in Spanje op de markt gebracht, dan mag het dus wel naar Nederland worden gebracht en daar worden doorverkocht. Spanje is immers lid van de EU.
Parallelle import gaat over doorverkopen of anderszins verspreiden binnen de EER. Iemand die in de VS een boek koopt en dat meebrengt naar Nederland, brengt dat niet opnieuw in het verkeer. Hij schendt dan dus geen auteursrechten. Maar zou hij het boek door gaan verkopen, dan kan hij zich niet op uitputting beroepen.
Uitputting bij software
Uitputting geldt ook voor software, ongeacht of deze op drager zoals CD wordt verkocht of gedownload is van internet. Wel moet de software 'verkocht' zijn: tegen een éénmalige betaling geleverd met een eeuwigdurend gebruiksrecht.
Voor software is lang discutabel geweest of van uitputting sprake kon zijn. Bij software op een tastbare drager stond dat ook letterlijk in de Software-auteursrechtrichtlijn. Maar hoe ver ging dat? Het idee is immers dat uitputting alleen het origineel betreft, en is de kopie die je vanaf die drager (de originele CD) maakt naar je harde schijf dan ook uitgeput? En helemaal onduidelijk was het bij gedownloade software.
In juli 2012 deed het Hof van Justitie een baanbrekende uitspraak: gedownloade gekochte software mag worden doorverkocht, en kopers van tweedehands software hebben een wettelijk gebruiksrecht. Ongeacht wat in de licentie staat.
Wel moet het gaan om 'verkoop', en niet elke licentieovereenkomst is een verkoop. Er moet sprake zijn van een licentie die onbeperkt is in de tijd, en er moet een redelijke vergoeding tegenover staan die in overeenstemming is met de economische waarde van de software. Dat laatste is ter onderscheid van huur: wie 3 euro per maand betaalt, huurt de software, maar wie 300 euro in n keer betaalt en daarna nooit meer, koopt de software. Tevens moet de verkoper zijn kopie van de software onbruikbaar maken. Dus wissen, ook de backups. Wederom logisch.
Hoewel dit arrest alleen over software (computerprogrammatuur) ging, lijkt het goed verdedigbaar dat hetzelfde moet opgaan voor via internet gekochte muziek of elektronische boeken.
Kopen via internet
Bij kopen via internet bij winkels buiten de EU geldt uitputting niet.
Een bijzonder geval doet zich nu voor bij het kopen van bijvoorbeeld boeken via Internet. Een site als Amazon.com bevindt zich buiten de EER. Als iemand daar een boek koopt, wordt het in de VS op de post gedaan en naar Nederland verstuurd. Alhoewel hier (nog) geen jurisprudentie over is, lijkt het redelijk om aan te nemen dat dit boek nu rechtmatig voor de eerste maal in de EER in het verkeer is gebracht. De rechthebbende vond het immers goed dat Amazon.com het boek verkocht, en had moeten weten dat Amazon ook verkoopt aan Europeanen. Hij had ook kunnen bedingen dat het bedrijf het boek alleen aan Amerikaanse klanten leverde.
