Ius mentis Homepage | Categorieën | Lijst A-Z | Willekeurig artikel | Herpubliceren? | Over deze site | Blog | Contact
 

Het auteursrechtelijk publiek domein

Het feit dat een werk gepubliceerd is, wil nog niet zeggen dat het publiek domein is. De term "publiek domein" betekent juridisch dat de auteursrechten op het werk verlopen zijn. Dat gebeurt in Nederland pas 70 jaar na de dood van de maker, of 70 jaar na publicatie als het werk door een bedrijf gemaakt is.

Een auteur kan verklaren dat zijn werk als publiek domein beschouwd kan worden. De auteur kan dan niet meer optreden tegen normaal hergebruik. Op grond van zijn morele rechten behoudt hij het recht om verminking van zijn werk te verbieden.

Een bewerking van een publiek domein werk is niet automatisch ook publiek domein. Als de bewerking creativiteit vergde, zal deze snel auteursrechtelijk beschermd zijn.

In dit document

Wat is het publiek domein

Als het auteursrecht is verlopen, komt een werk in het publiek domein zodat het vrij mag worden gebruikt voor elk doel.

Verlopen van auteursrecht

Een werk wordt publiek domein wanneer het auteursrecht is verlopen. Auteursrecht verloopt in Europa 70 jaar na het overlijden van de maker. In sommige landen is de termijn 50 jaar na dit overlijden. Voor werken die door werknemers van een bedrijf zijn gemaakt, is de termijn 70 jaar na eerste publicatie. Als een bedrijf een auteursrecht verkrijgt van een natuurlijk persoon, is de termijn toch 70 jaar na het overlijden van die persoon en niet 70 jaar na publicatie.

Overheidspublicaties

Auteurswetten bepalen vaak dat op (sommige) overheidspublicaties geen auteursrecht rust. Zo zijn in Nederland wetten, verordeningen en vonnissen van rechtbanken vrij van rechten (artikel 11 Auteurswet). Deze behoren dus automatisch meteen tot het publiek domein.

Overige overheidspublicaties zijn in Nederland geen publiek domein. Een rapport van een ministerie is bijvoorbeeld gewoon beschermd door auteursrecht. Het mag echter wel gewoon worden gekopieerd en gepubliceerd, behalve als er op het rapport staat dat het auteursrecht is voorbehouden (art. 15b Auteurswet).

De Amerikaanse auteurswet bepaalt dat alle publicaties van de federale overheid publiek domein zijn (artikel 105 van 17 US Code, de Amerikaanse copyrightwet). Zo mogen bijvoorbeeld foto's die de NASA maakt, door iedereen vrij gebruikt worden. Werken die door privé-personen of bedrijven worden gemaakt en aan de overheid worden verkocht of overgedragen, zijn gewoon beschermd.

Publiek beschikbaar is geen publiek domein

De term 'publiek domein' wordt in het normale spraakgebruik vaak gebruikt om de openbare ruimte aan te duiden. Informatie die wordt gepubliceerd, heet dan "in het publiek domein" te zijn, in plaats van het privé-domein van de houder van de informatie. Dit leidt soms tot verwarring wanneer het gaat om de auteursrechtelijke status van zulke publicaties. Het feit dat het werk gepubliceerd is, wil nog niet zeggen dat het publiek domein is in de zin van de auteurswet.

Ook werk dat vrij beschikbaar wordt gesteld, zoals open source software of Creative Commons-materiaal, is geen publiek domein. Ook dit werk is gewoon auteursrechtelijk beschermd, en mag alleen worden gebruikt in overeenstemming met de licentie.

In het publiek domein plaatsen

Een auteur kan verklaren dat zijn werk als publiek domein beschouwd kan worden. Hoewel de auteur na zo'n verklaring niet meer op kan treden tegen normaal hergebruik, behoudt hij het recht om verminking van zijn werk te verbieden.

Om anderen zijn werk te laten gebruiken, moet een auteur een licentie geven. Sommige mensen willen geen uitgebreide juridische tekst schrijven en zeggen daarom "Ik plaats het werk hierbij in het publiek domein". De Creative Commons-beweging heeft daar zelfs een standaardverklaring publiek domein voor. Door deze verklaring te gebruiken, doet de auteur afstand van zijn normale auteursrechten. Hij kan dan niet langer optreden tegen kopiëren of publiceren door anderen.

Het is echter juridisch niet duidelijk of het werk dan ook werkelijk "publiek domein" is geworden in de betekenis van de Auteurswet als de auteur zo'n verklaring gebruikt. De auteur behoudt namelijk altijd nog zijn zogeheten morele rechten, ook wel persoonlijkheidsrechten geheten. Op grond daarvan kan de auteur naamsvermelding eisen, en belangrijker nog kan hij optreden tegen elke verminking van het werk, tenzij dat onredelijk is. Er is geen jurisprudentie over auteurs die proberen dit recht in te roepen nadat ze een verklaring publiek domein hebben uitgegeven. Gezien het feit dat inzetten van het recht niet onredelijk mag zijn, zou zo'n eis slechts zeer uitzonderlijk toegekend moeten worden.

Waarschijnlijk zal de rechter dan ook zo'n verklaring uitleggen als een verkorte manier om anderen een onbeperkte licentie te geven voor elk doel, zonder verdere verplichtingen. Maar voor de rechtszekerheid is het beter om een eenvoudige standaardlicentie te gebruiken, zoals de MIT licentie wanneer het gaat om software.

Bewerkingen zelf beschermd?

Een reproductie van een publiek domein werk kan beschermd zijn door auteursrecht. Uit de reproductie moet dan wel eigen creativiteit en originaliteit van de maker daarvan blijken.

Bewerken van publiek domein origineel

Veel publiek domein werken zijn erg oud, en daarmee soms lastig leesbaar of slechts in een beperkt formaat beschikbaar. Denk aan een 19e-eeuws boek, een schilderij van Rembrandt of een handgeschreven brief van Multatuli. Zo'n werk moet dus worden bewerkt voordat het praktisch bruikbaar is. Je zou een schilderij kunnen fotograferen, de tekst kunnen overtypen of zelfs herschrijven met modern taalgebruik. Dat mag, omdat het werk publiek domein is. Maar wat is nu de juridische status van de bewerking zelf?

Eigen creativiteit en originaliteit

Een bewerking van een ander werk kan op zichzelf ook auteursrechtelijk beschermd zijn. De eis is dat de maker van de bewerking er zijn eigen creativiteit en enige originaliteit in heeft gestopt.

Wanneer daaraan is voldaan, is natuurlijk lastig te zeggen in het algemeen. Een vuistregel is dat een reproductie die streeft het origineel zo letterlijk mogelijk ("technisch perfect") na te bootsen, niet beschermd is. Een oude tekening op de scanner leggen is dus niet creatief. Wel creatief is een 19e-eeuwse tekst herschrijven in modern taalgebruik, omdat je daar eigen woordkeuzes en vertaling van situaties naar het heden moet doen.

Creatieve foto's

Deze vraag speelt met name bij foto's van schilderijen. Niet elke foto van een schilderij is bedoeld om 'technisch perfect' te zijn. Foto's en schilderijen zijn verschillende mediums, en een mooi uitziend schilderij kan een bleke foto opleveren. Om dat op te lossen, heb je als fotograaf creativiteit nodig. Daarmee kan je foto beschermd zijn.

Of wat te denken van een foto van een groot schilderij. Daar zul je als fotograaf toch creatief uit de hoek moeten komen om een mooie foto bij te maken. Je zou dan een representatief, herkenbaar deel kunnen nemen. Niet de hele Nachtwacht, maar alleen kapitein Frans Banning Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh. En dat is dan een creatieve keuze, zodat de foto auteursrechtelijk beschermd wordt. Ook kan er met de foto digitaal geknutseld zijn, en dat "oppoetsen" kan best creatief zijn.

Gerelateerde artikelen

Gespecialiseerd advies nodig?

Heeft u na het lezen van dit artikel nog vragen, of zit u met een juridisch probleem waar u advies over wilt? Neem dan contact op met ICT-jurist Arnoud Engelfriet, auteur van dit artikel.

© Arnoud Engelfriet. Dit werk mag vrij worden verspreid en gepubliceerd zoals bepaald in de licentievoorwaarden.

Laatste wijziging:
6 november 2018