Werken en het auteursrecht daarop

Om beschermd te zijn, moet iets kwalificeren als een "werk" van wetenschap, letterkunde of kunst in de zin van de Auteurswet 1912. Het algemene criterium is dat het werk oorspronkelijk is (dus niet afgekeken van iets anders) en het stempel van de maker draagt. Met name dat laatste is belangrijk: is aan het werk iets unieks, iets eigens van de maker te herkennen. Een puur zakelijke tekst, bijvoorbeeld een opsomming van woorden, is niet uniek.

Artikel 10 van de Auteurswet 1912 bevat een lijst van werken die in ieder geval beschermd zijn, maar dit is geen uitputtende lijst. En ook als iets op de lijst staat, is het nog niet per definitie beschermd: foto's zijn bijvoord genoemd, maar een foto uit een pashokje is toch echt niet auteursrechtelijk beschermd.

Een werk is auteursrechtelijk beschermd wanneer het origineel is en het stempel van de maker draagt (HR 4 januari 1991, NJ 1991, 608, Van Dale/Romme). Origineel wil niet meer zeggen dan dat het niet (gedeeltelijk) overgenomen mag zijn. Echter, volstrekte nieuwheid is niet vereist. Het werk mag best lijken op een ander werk, zolang dat maar toevallig is.

Ook moet het werk voldoende concreet uitgewerkt zijn. Ideeën zijn vrij, maar andermans uitwerking mag je niet zomaar gebruiken. Waar de grens tussen die twee ligt, is heel moeilijk te zeggen. Het hangt af van in hoeverre er sprake is van een eigen uitwerking van bestaande feiten, techniek en modes of stijlen. Lees verder in Van abstract en vrij idee naar beschermde concrete uitwerking.

Wellicht ten overvloede: er is geen enkele aanvraag of registratie of andere formaliteit nodig om auteursrecht op een werk te kunnen claimen. Dit is ook niet toegestaan in de Berner Conventie, een internationaal verdrag dat regels over auteursrecht bevat.

Nee. Een enkel woord is te kort om te kunnen voldoen aan de eis van originaliteit.

Een woord kan natuurlijk wel beschermd zijn door een merkrecht. In dat geval is commercieel gebruik van het woord als merk niet toegestaan. Om aan te geven dat een woord een geregistreerd merk is, wordt het teken ® (r-in-een-cirkel) direct achter het woord geplaatst.

Meestal niet, omdat een zin vaak te kort is om te kunnen voldoen aan de eis van originaliteit. Er zijn echter uitzonderingen mogelijk.

Vaak wel. Een mail die meer is dan "ok zie je straks" of iets dergelijks triviaals is gewoon een creatief werk.

De ontvanger van de e-mail heeft wel het recht om de tekst te lezen, af te drukken en te bewaren. Of hij de e-mail door mag sturen dan wel mag publiceren, hangt helemaal af van de omstandigheden. De mail publiceren mag meestal niet. Zie ook De juridische status van e-mail.

Een samenstelling van woorden, b.v. vastgelegd in een zogeheten META-tag is als zodanig wel auteursrechtelijk beschermd. Het is dan niet toegestaan om die groep uit jouw document over te nemen in andermans document. Wel mag iemand dan zelfstandig de individuele woorden bij elkaar verzamelen en zijn eigen META tag schrijven met precies dezelfde inhoud.

Het moge duidelijk zijn dat het erg lastig is om te bewijzen dat iemand een META tag heeft overgenomen en niet zelfstandig heeft samengesteld. Wellicht dat een unieke groep woorden, of een paar onopvallende typefouten hierbij kunnen helpen (b.v. een nul in plaats van een letter o), maar dit zou wel eens de effectiviteit van de META tag bij de zoekmachines kunnen hinderen.

Een verzameling feitelijke gegevens kan auteursrechtelijk beschermd zijn wanneer uit de selectie de persoonlijke visie van de maker blijkt (HR 4 januari 1991, NJ 1991, 609, Van Dale/Romme). Een bundeling van alle gedichten van een bepaalde dichter is dus niet auteursrechtelijk beschermd, maar een bloemlezing met de mooiste gedichten van die dichter wel.

Een ietwat apart onderdeel van het auteursrecht is de geschriftenbescherming, welke auteursrechtelijke bescherming geeft aan onpersoonlijke geschriften, zoals telefoonboeken. Hiermee kan de samensteller enkel anderen verbieden uit het onpersoonlijke geschrift over te nemen, maar niet om zelf de feiten uit het geschrift te verzamelen en bijeen te brengen.

Sinds juli 1999 bestaat in Nederland de Databankenwet,, welke bescherming biedt tegen het kopiëren van gegevens uit databanken. In artikel 10 lid 4 van de Auteurswet 1912 (opgenomen als gevolg van het aannemen van de Databankenwet) wordt bepaald dat werken die te kwalificeren zijn als "databanken" niet voor geschriftenbescherming in aanmerking komen.

Nee. Vereist is enkel dat het werk is gemaakt. Ook een geïmproviseerde voordracht telt als maken, zelfs als er niemand de voordracht opschrijft of vastlegt op een cassettebandje of CD. De vraag is dan wel wat de maker dan heeft aan zijn auteursrecht, aangezien er zonder vastlegging weinig te publiceren valt.

Overigens is het naar Amerikaans recht wel vereist dat het werk vastgelegd is in tastbare vorm (17 US Code section 102(a)). Een serie bits op een harde schijf telt daar ook als een "tastbare vorm".

Wie zelf een werk maakt, voldoet aan het originaliteitscriterium. Het is niet nodig dat het werk objectief gezien "nieuw" is. Het kan voorkomen dat twee mensen onafhankelijk van elkaar hetzelfde werk maken. Dit wil nog wel eens voorkomen in de grafische vormgeving.

Een (bij juristen) bekend voorbeeld is dat van de Barbiepop (HR 26 juni 1992, NJ 1993, 164, Barbie-pop). Een andere pop, de Cindy-pop, leek sterk op de bekende Barbiepop, maar de makers van de Cindy-pop claimden dat zij hun pop onafhankelijk hadden ontwikkeld. De Hoge Raad bepaalde uiteindelijk dat wanneer er tussen twee werken een opvallende gelijkenis bestaat, dan zal de rechter aannemen dat het jongere werk ontleend is aan het eerste. De maker van het tweede werk mag echter gemotiveerd aantonen dat zijn werk, ondanks de overeenstemming, een zelfstandige schepping is en geen (onbewuste) ontlening.

Vaak is het lastig de scheidslijn te trekken tussen andermans werk en het idee daarachter. Ideeën zijn vrij. Een handboek economie is maar op een beperkt aantal manieren op te zetten, omdat nu eenmaal bepaalde stof in bepaalde volgorde besproken moet worden en bepaalde formules een vaste vorm hebben. Zie ook Van abstract en vrij idee naar beschermde concrete uitwerking.

Een schilderij is meestal beschermd door het auteursrecht, hoewel dat recht natuurlijk verlopen is als de schilder meer dan 70 jaar dood is. Een foto van het schilderij kan op zichzelf nog beschermd zijn door auteursrecht, alsde maker van de bewerking er zijn eigen creativiteit en enige originaliteit in heeft gestopt. Een schilderij onder de scanner leggen is niet genoeg, maar als de fotograaf keuzes moet maken over belichting of welk deel hij weglaat, dan heeft hij al snel een auteursrecht op de foto.

Nee. Het auteursrecht ontstaat automatisch (van rechtswege, noemen juristen dat) door het maken van het werk, en de maker heeft dan direct alle rechten. Zonder verdere informatie mag niemand het werk verveelvoudigen of openbaarmaken.

Het kan echter wel nuttig zijn om toch een copyright-vermelding bij een werk op te nemen. Ten eerste omdat derden dan weten wie de maker is en aan wie ze dus toestemming moeten vragen. Ten tweede omdat niemand dan kan zeggen dat hij dacht dat het werk vrij van rechten was.

Een copyright-vermelding ziet er als volgt uit: Copyright © jaar maker. Het jaar is het jaar waarop het werk voor het eerst werd gemaakt, eventueel aangevuld met jaren waarin het werk werd gewijzigd of aangevuld. Bij online publicaties wordt de naam van de maker vaak aangevuld met diens e-mail adres of een link naar zijn homepage.

In sommige gevallen kun je discussiëren over impliciete toestemming door wat de auteur deed met zijn werk. Als het op een website staat, mag iedereen het downloaden en lezen, en misschien ook wel doorsturen of mirroren. De frase "All rights reserved" wordt vaak ook gebruikt, om onduidelijkheid uit te sluiten over wat een derde nu mag met een werk, namelijk niets.

Nee, nooit. Onder de Nederlandse wet heeft de maker automatisch het auteursrecht zodra hij het werk maakt. Dit volgt uit de Berner Conventie, een international auteursrechtenverdrag waar Nederland (net als zo'n beetje de hele wereld) lid van is. Dat auteursrecht geldt dan, vanwege die Berner Conventie, dus automatisch in zo'n beetje hele wereld.

Registreren om auteursrecht te krijgen is een concept dat is komen overwaaien uit (waar anders) de VS. Tot 1989 gold daar een registratie-vereiste: de maker moest een exemplaar van zijn werk opsturen naar de Copyright Office, en had dan pas het auteursrecht. Vandaar dat "to copyright" daar een werkwoord is.

In 1989 werd ook in de VS de Berner Conventie van kracht, waardoor de registratie als noodzakelijke eis verviel. Registratie kan echter nog steeds, en biedt een paar aanvullende voordelen bij rechtszaken, zoals het mogen eisen van statutory damages, wettelijk bepaalde schadevergoeding in plaats van uitsluitend de werkelijk geleden schade.

Geheel los van het auteursrecht op een werk bestaat ook de mogelijkheid er octrooi op te krijgen (b.v. bij een machine of een computerprogramma) of het werk als merk te deponeren. Hierbij is (in Nederland) een registratie nodig. De meeste andere landen hebben voor octrooibescherming ook een verleningsprocedure.

Nee. Een watermerk kan laten zien wie de maker is, maar of dat er nu bij staat of niet, maakt juridisch niet uit. Het is niet toegestaan een foto te gebruiken zonder toestemming (behalve als een wettelijke beperking geldt, zoals citaatrecht). Of de naam van de maker er nu bij staat en of een watermerk iets zegt over auteursrechten voorbehouden, is volstrekt niet belangrijk.